قربانیان پدیده ای شوم به نام «تن شرمی»

به گزارش اکسیداک خراسان در گزارشی با این عنوان نوشت: زیبایی منفعت های زیادی دارد. از تسهیل در برقراری ارتباطات اجتماعی گرفته تا افزایش اعتماد به نفس. اما گاهی افکار یا رفتارهای مزاحمی می تواند بر باور ما دربارۀ ظاهر و بدن خود تاثیر بگذارد. «تن شرمی» به معنای انتقاد تحقیر و قضاوت منفی درباره ظاهر یا بدن یک فرد است. این پدیده می تواند از طریق گفتار رفتار یا فضای مجازی بروز کند و معمولاً به دلیل تطابق نداشتن با استانداردهای زیبایی رایج در جامعه انجام می شود. تن شرمی می تواند شامل انتقاد از وزن قد رنگ پوست شکل بدن یا هر ویژگی ظاهری دیگری باشد. افراد درگیر ممکن است به دلیل فشارهای اجتماعی دچار اختلالات روانی اضطراب افسردگی و مشکلات تغذیه ای شوند. این احساسات منفی نه تنها بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می گذارد؛ بلکه روابط اجتماعی او را هم تحت الشعاع قرار می دهد. همچنین ممکن است افراد برای فرار از احساسات منفی به رفتارهای خطرناک مانند آسیب به خود یا مصرف مواد مخدر رو آورند. تن شرمی می تواند برای کسانی که مورد تمسخر قرار می گیرند خودزشت انگاری را به همراه داشته باشد. «خودزشت انگاری(BDD)» یک اختلال روانی است که در آن فرد به صورت مداوم تصور می کند ظاهر او به شدت ناقص است و به همین دلیل باید اقداماتی برای پوشاندن یا رفع نقوص آن انجام دهد. این افراد در اماکن شلوغ دچار تعریق سرخ شدن تپش قلب و سردرگمی می شوند. در این اختلال شخص مشغله های ذهنی شدیدی دربارۀ ظاهر خود دارد و در ارتباط با آن ها رفتارهایی وسواس گونه را مکرر انجام می دهد. در پرونده امروز به بررسی علل پیامدها و راهکارهای مقابله با این پدیده ها خواهیم پرداخت تا درک بهتری از احساسات افراد گرفتار در این موقعیت ها پیدا کنیم.

فقط زشتی هایم را می بینم
«فرشته» ۱۷ساله است. در آغاز صحبت مان می گوید: «فکر می کنم کسی نمی تواند درک کند چه احساسی دارم». هیچ فردی از اطرافیان و دوستان فرشته تا به حال به ایراداتی که او تصور می کند دچارشان است؛ اشاره نکرده است. او دربارۀ تجربیاتش از درگیری با علایم این اختلال می گوید: «هر روز قبل از بیرون رفتن از خانه اولین چیزی که به ذهنم می آید؛ نگرانی درباره ظاهرم است. وقتی به آینه نگاه می کنم فقط زشتی هایم را می بینم؛ بینی ام پوست صورتم  و حتی قدم. این احساس به قدری شدید است که گاهی اوقات از نگاه در آینه امتناع می کنم». او ادامه می دهد: «در اجتماع همیشه نگران این هستم که مردم چطور به من نگاه می کنند. آیا آن ها هم زشتی های من را می بینند؟ آیا درباره من صحبت می کنند؟ قبلا می دانستم این احساس واقعی نیست اما رفته رفته آن را پذیرفتم. حالا کمتر در اجتماعات و مکان های شلوغ حاضر می شوم و در خیابان مترو مرکز خرید و حتی جمع های دوستانه احساس ناامنی و اضطراب می کنم.» از فرشته می پرسم آیا تا به حال به خاطر این احساس از حضور در موقعیت های مهم اجتناب کرده است؟ می گوید که شمارش از دستش دررفته است. از دورهمی با دوستانش تا کارگاه و کلاس های آموزشی زیادی را به دلیل درگیری با این اختلال از دست داده است.

ماجرا از بدن سازی شروع شد
«امیررضا» ۱۹ ساله و بدنساز است. می گوید تا قبل از شروع حرفه ای این رشته بدن لاغری داشته است اما هیچ گاه بابتش دچار تن شرمی نشده بود اما از زمانی که انتظاراتش از بدنسازی شروع شد این احساس به سراغش آمد. او عموما نظر اطرافیان را راجع به بدن خود جویا می شود و از واکنش مثبت دیگران دربارۀ بدنش حس خوبی دریافت می کند. با آن که به گفتۀ خودش از زمان شروع حرفه ای بدنسازی روند فوق العاده ای را پشت سر گذاشته است؛ اما گاهی احساس می کند عضلات او به اندازه کافی ورزیده نیستند. امیررضا می گوید: « انتظار دارم دیگران در مواجهه با بدنم نظر مثبتی داشته باشند؛ در غیر این صورت از این واکنش منفی یا بی توجهی آنان آزرده می شوم.» در آخر اضافه می کند؛ یکی از دلایل حضور نیافتنش در مسابقات بدنسازی هم همین احساس متناقض بوده است.

«رابرت پتینسون» بازیگر انگلیسی   
او تجربیات خود از اختلال خودزشت انگاری را این گونه بیان کرده است: «این اختلال اضطراب موذیانه ای را به همراه دارد. خودزشت انگاری حس ناامنی شدیدی برای من ایجاد کرد؛ به گونه ای که هیچ وقت نتوانستم به کمال برسم. من سیکس پک ندارم و از رفتن به باشگاه متنفر هستم بنابراین تمام عمرم مایل نبودم که دیگران بدنم را ببینند.»

«فرانتس کافکا» نویسنده رمان «مسخ»  
 او هم دچار اختلال خودزشت انگاری بوده است. یادداشتی که «ماکس برود» دوست کافکا از او منتشر کرد نشان می دهد که کافکا چقدر از خود و ظاهرش متنفر بود. در متن یادداشت آمده: «من هیچ گاه نمی خواستم لباس جدید بخرم؛ زیرا اگر قرار است زشت به نظر برسم؛ حداقل می خواهم راحت باشم. همواره با کمر خمیده و شانه های افتاده راه می رفتم و دست ها و بازوهایم بی نظم بودند. از آینه ها می ترسیدم چون زشتی غیرقابل اجتنابی را نشانم می دادند».

«مایکل جکسون» خواننده   
این هنرمند سرشناس هم احتمالاً دچار این اختلال بوده است. او به خاطر تعدد عمل های جراحی زیبایی اش شناخته می شود. جکسون دوران کودکی آزاردهنده ای را تحت سرپرستی پدرش گذراند که بارها او را تحقیر می کرد. به گفتۀ خود در نوجوانی از آکنه حاد رنج می برد و در سال های بعد در انزوا زندگی می کرد و هنگام بیرون رفتن از خانه صورتش را می پوشاند.

ریشه های تن شرمی به عوامل فرهنگی اجتماعی و حتی تاریخی مربوط می شود. در بسیاری از فرهنگ ها ایده آل های زیبایی به طور مداوم تغییر کرده اند. به طور مثال در قرون گذشته چاقی به عنوان نشانه ای از ثروت و رژیم غذایی غنی تلقی می شد؛ در حالی که امروزه لاغری به عنوان معیار زیبایی شناخته می شود. در عصر ما استانداردهای زیبایی بیشتر از هر زمان دیگری تحت تأثیر رسانه های اجتماعی هستند. تصاویری که در این فضاها منتشر می شوند؛ ایده آل هایی غیرواقعی از زیبایی را ترویج می کنند. این تصاویر عموماً با استفاده از نرم افزارهای ویرایش عکس به گونه ای دستکاری می شوند که ویژگی های خاصی مانند پوست شفاف بدن لاغر و چهره های متقارن را به نمایش بگذارند. این امر باعث می شود بسیاری از افراد احساس کنند که بدن آن ها به اندازه کافی زیبا نیست و در نتیجه خود را در مقایسه با این ایده آل های ترسیم شده بازنده ببینند. در دهه اخیر شبکه های اجتماعی بستری فراهم کرده اند که افراد می توانند به راحتی نظرات خود را درباره دیگران ابراز کنند. کاربرانی که خود را در معرض قضاوت دیگران قرار می دهند؛ ممکن است با نظرات منفی درباره ظاهرشان روبه رو شوند. این انتقادات می تواند از طرف دوستان خانواده یا غریبه ها باشد و به احساس شرم و نداشتن اعتمادبه نفس منجر شود. برای مقابله با تن شرمی نیاز است که آگاهی عمومی افزایش یابد و استانداردهای زیبایی واقع بینانه تری به جامعه معرفی شود. کمپین های مجازی می توانند نقش مهمی در تغییر نگرش ها ایفا کنند. به عنوان مثال کمپین ترویج انتشار تصاویر واقعی و بدون ویرایش از افراد با انواع بدن ها توانست تا حدی کارساز باشد.

تن شرمی یک پدیده اجتماعی است
از آنجایی که این موقعیت ها علایم مشترکی با یکدیگر دارند؛ لازم است تا هر کدام را بیشتر بشناسیم. دکتر «سودآوری» توضیح می دهد: « باید گفت تن شرمی رفتاری است که دیگران با فردی به واسطۀ ظاهرش انجام می دهند؛ نه حسی که فرد بابت بدن خود دارد. بنابراین تن شرمی یک مقوله اجتماعی است اما «خجالت از بدن» یک حالت است و نمی توان آن را اختلال نامید. ممکن است فردی به خاطر شرایط فیزیکی خاص خود دچار خجالت از ظاهرش شود. شرایط اجتماعی و مقایسه شدن در کودکی از دلایل وقوع این احساس هستند. اما بادی دیسفورمیک یا خودزشت انگاری در دسته اختلال طبقه بندی می شود و علامت اصلی آن رضایت نداشتن از کلیت بدن و فرم بدنی است. در این اختلال فرد به عضو خاصی از بدن خود مانند بینی شکم یا… توجه نمی کند و کل بدن خود را نازیبا می پندارد. باید توجه داشت که تفاوت هایی میان «خجالت از بدن» و «خودزشت انگاری» وجود دارد. رفتارها در خجالت از بدن آن قدر آسیب رسان نیستند. افراد در این وضعیت معمولاً امور مربوط به زیبایی را بیشتر انجام می دهند یا سعی می کنند با رژیم و ورزش به وضعیت جسمانی مطلوب خود برسند. اما در سمت دیگر ماجرا افراد خودزشت انگار حاضرند درد شدیدی را بدون ضرورت پزشکی و صرفا برای تغییر بدن خود تحمل کنند. عمل های سنگین مانند اسلیو معده یا لیپوساکشن(برداشتن چربی اضافه بدن) در این موارد بیشتر دیده می شوند.»
 

باید از کودکی جلوی «خجالت از بدن» را گرفت
از دکتر سودآوری راهکارهای جلوگیری از درگیر شدن نوجوانان با خجالت از بدن را جویا می شوم. در پاسخ می گوید: «نوجوانان به دلیل طی کردن دوران گذار از کودکی به جوانی عموماً از شرایط اطراف شان ناراضی هستند. آن ها به علت وقوع تغییرات جسمانی با فرم بدنی جدید خود آشنا نیستند و با آن کنار نمی آیند. یکی از مهم ترین راهکارهای مقابله با این احساس درمیان گذاشتن آموزش های لازم قبل از ورود نوجوان به مرحله جدی بلوغ است. به بیان دیگر او را از تغییراتی که قرار است برای بدن و ظاهرش رخ دهد؛ آگاه کنیم تا دچار ترس شرم و طردشدگی نشود. همچنین به او یادآوری کنیم تغییرات جسمانی او موقت هستند. اما همه آموزش ها محدود به نوجوانی نمی شوند. کودکان از شش ماهگی تا قبل از بلوغ کاملا تحت تاثیر والدین هستند؛ از این رو رفتار والدین در این بازۀ سنی اهمیتی به مراتب بیشتر از دورۀ نوجوانی دارد. این که والدین چه رفتاری را در کودک تشویق می کنند؛ تاثیر مستقیمی در آینده فرزندشان دارد. آیا والدین کودک شان را بابت تلاش و موفقیت تشویق می کنند یا زیبایی؟ آیا والدین در سنین قبل از بلوغ حس زیبا بودن را به فرزند خود منتقل می کنند یا فقط در مواقع خاص مثل انجام یک رفتار یا پوشیدن لباسی خوش منظر این احساس را به او می دهند؟» این مدرس دانشگاه در ادامه می افزاید: «افرادی که از نظر ظاهری و جسمانی مطابق با استانداردهای عمومی هستند نیز ممکن است دچار خجالت از بدن شوند. بخشی از این احساس به معیارهایی که در ذهن فرد وجود دارد؛ برمی گردد و بخشی دیگر به ویژگی های جسمانی که شخص از داشتن شان محروم است. به عنوان مثال فردی با موهای فر ممکن است خود را نازیبا بپندارد زیرا تصور می کند اگر موهایش صاف بود؛ جذابیت بیشتری داشت یا برعکس. بخشی از ترویج بیشتر خجالت از بدن به لطف مد شدن خدمات زیبایی اتفاق افتاد. اعمالی که زمانی منوط به وقوع یک رخداد خاص مثل یک عروسی یا مهمانی بودند حال به واسطۀ کارکرد روزمره شان فراگیر شدند. بنابراین کسی که فاقد این ویژگی هاست؛ متفاوت تلقی می شود و ممکن است در جمع های خودمانی نیز دچار تن شرمی شود.»
 

تیر آخر فقدان خوشحالی
دکتر سودآوری دربارۀ عواقب بی توجهی به درمان شرح می دهد: « درمان نشدن خجالت از بدن می تواند به کمبود اعتماد به نفس و اختلال در روابط عاطفی منجر شود. شخصی که دچار این وضعیت است؛ حس نیاز به ارتباط و صمیمیت را در وجودش قربانی می کند؛ زیرا خود را لایق یک ارتباط مثبت نمی داند. در خودزشت انگاری عواقب جدی تر می شوند و می توانند در مراتبی به مرگ هم بینجامند. متاسفانه سالانه ده ها نفر بر اثر عمل های زیبایی سنگین جان خود را از دست می دهند. عوارض پس از عمل نیز در سنین بالاتر گریبانگیر زیباجوها می شود. اما مهم ترین عارضه «خجالت از بدن» و «خودزشت انگاری» فقدان حس خوشحالی و رضایتی است که افراد در طول عمر خود از آن محروم هستند. معمولا در بررسی پیامدهای این دو موقعیت به این مهم اشاره نمی شود که شخص درگیر هیچ گاه راضی و خوشحال نیست. ممکن است شخص از عمل و عوارض آن جان سالم به در ببرد؛ اما تمام عمر خود را با احساس نارضایتی و ناکفایتی پشت سر گذاشته که بهای سنگینی است. هدف درمان ساقط کردن اعتبار شناخت و باورهای غلط است تا جا برای فراگیری باورهای جدید هموار شود. در این موارد به زبان آوردن جملاتی نظیر «تو چقدر زیبایی» یا «تو چقدر بی نقصی» نمی تواند کارساز باشد. شخصی که خودش را قبول ندارد؛ این حرف ها را مصداق فریب دادن می داند. او تصور می کند که اطرافیان با به زبان آوردن این جملات سعی می کنند تا او را دلداری دهند یا حتی چنین می پندارد که اطرافیانش برای تمسخر او از این جملات استفاده می کنند. بنابراین مهم ترین نکته در مواجهه با افرادی که دچار تن شرمی هستند؛ حفظ رفتار عادی و روزمره است؛ به گونه ای که نشان دهیم آن ویژگی برای ما موضوعیتی ندارد. باید این نکته را درنظر گرفت که یک سری از مسیرهای نورونی مغز در طول سالیان طولانی شکل می گیرند و از این رو نمی توان به راحتی آن ها را جایگزین کرد. در نتیجه ممکن است فرد تا آخر عمر دچار این اضطراب ها بماند؛ اما در سطح رفتاری این شناخت را پیدا می کند که این رفتار ناکارآمد و آسیب رسان است پس نباید بهای زیادی به آن بدهد».

پایان خبر اکسیداک