تک ماده چند درس؟ | حداکثر تعداد دروس مجاز و قوانین آن

دانش آموزان در طول دوره متوسطه اول (پایه نهم) و متوسطه دوم (پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم) می توانند برای حداکثر 4 درس از قانون تک ماده استفاده کنند، به شرطی که نمره سالانه یا آخرین نمره ی آن ها در هر درس حداقل 7 باشد و معدل کل آن ها زیر 10 نباشد. این 4 درس می توانند ترکیبی از دروس نهایی و غیرنهایی باشند.

فکرش را بکنید، بعد از کلی درس خواندن و شب بیداری، نتیجه ی امتحان ها اعلام می شود و می بینید که در یکی دو درس آن طور که باید، نمره نگرفته اید. طبیعی است که دل شوره می گیرید و هزار جور سوال توی سرتان رژه می رود: وای! الان چه کار کنم؟ مردود می شوم؟ دیپلمم چی می شود؟ این نگرانی ها کاملاً طبیعی است و بسیاری از دانش آموزان و والدین شان تجربه کرده اند. اما نگران نباشید، چون یک راه نجات وجود دارد که می تواند حسابی به دادتان برسد: قانون تک ماده و تبصره!

اینجا قرار است همه چیز را درباره این قوانین به زبان ساده برایتان توضیح دهیم. از اینکه تک ماده و تبصره دقیقاً چه هستند و چه فرقی با هم دارند، تا اینکه چند درس را می توانید تک ماده کنید و اصلاً چه شرایطی لازم است. باور کنید که با دانستن این جزئیات، می توانید با آرامش بیشتری تصمیم بگیرید و استرس روزهای امتحان و اعلام نتایج را تا حد زیادی کم کنید. پس بیایید دست به دست هم دهیم و ببینیم آخرین قوانین سال 1404 در این مورد چیست.

تک ماده و تبصره چیست؟ تعریفی جامع و کاربردی

خیلی وقت ها اسم تک ماده و تبصره کنار هم می آید و شاید این سوال برایتان پیش بیاید که اصلاً این ها چه هستند و چه فرقی با هم دارند. اجازه بدهید قضیه را شفاف کنیم تا دیگر ابهامی باقی نماند.

تک ماده: راه نجات برای دروس افتاده

تک ماده یک فرصت است، یک جور شانس دوباره برای آن هایی که در یک یا چند درس نمره قبولی را کسب نکرده اند. هدف اصلی این قانون این است که دانش آموزان بتوانند درس افتاده شان را قبول شوند، بدون اینکه نیاز به شرکت دوباره در امتحان آن درس داشته باشند. البته این کار شرایط خاص خودش را دارد که جلوتر حسابی بازشان می کنیم.

تبصره: همزاد تک ماده برای متوسطه دوم

شاید در سال های گذشته، تبصره شرایط خاص تر و متفاوتی برای دروس نهایی پایه دوازدهم داشت، اما طبق آخرین آیین نامه ها و به خصوص برای سال تحصیلی 1404، قضیه کمی فرق کرده. الان برای دانش آموزان متوسطه دوم (یعنی پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم)، تبصره و تک ماده عملاً یک کارکرد مشابه پیدا کرده اند و در یک مفهوم کلی تر به اسم تک ماده/تبصره شناخته می شوند. یعنی دیگر آن تفاوت های بنیادین قبلی، حداقل در بخش متوسطه دوم، کمرنگ شده و می توانید این دو را تقریباً هم معنی بدانید.

خلاصه اینکه، چه اسمش را تک ماده بگذارید و چه تبصره، هر دو قانونی هستند که به دانش آموزان کمک می کنند تا با رعایت یک سری شرایط خاص، از سد درس هایی که نمره قبولی نگرفته اند، عبور کنند و خیالشان از بابت فارغ التحصیلی راحت شود.

تک ماده چند درس؟ حداکثر تعداد دروس مجاز برای سال 1404

این یکی از مهم ترین سوالاتی است که ذهن دانش آموزان و والدین را درگیر می کند: بالاخره چند درس را می توان تک ماده کرد؟ پاسخ این سوال کاملاً مشخص است و خوشبختانه طبق قوانین جدید، انعطاف پذیری بیشتری هم دارد.

چهار درس، راه حل جامع

دانش آموزان در کل دوره متوسطه دوم (یعنی پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم) و همچنین در پایه نهم (برای دروس اختصاصی این پایه)، می توانند حداکثر 4 درس را تک ماده یا تبصره کنند. بله، عدد جادویی 4 است!

نکته مهم اینجاست که این 4 درس، یک سقف کلی برای کل دوران تحصیلی شما در متوسطه دوم (و نهم) است. یعنی اگر در پایه دهم یک درس را تک ماده کردید، در پایه های یازدهم و دوازدهم، سه درس دیگر فرصت دارید.

تغییرات جدید و انعطاف پذیری بیشتر (سال 1404)

برخلاف سال های گذشته که ممکن بود محدودیت هایی برای تعداد دروس نهایی و غیرنهایی برای تک ماده وجود داشته باشد (مثلاً 2 درس نهایی و 2 درس غیرنهایی)، در آیین نامه جدید سال 1404 این محدودیت برداشته شده است. این یعنی خبر خوب!

شما می توانید این 4 درس را کاملاً از دروس نهایی، کاملاً از دروس غیرنهایی یا ترکیبی از هر دو انتخاب کنید. مثلاً می توانید هر چهار درس نهایی افتاده را تک ماده کنید، یا چهار درس غیرنهایی، یا دو درس نهایی و دو درس غیرنهایی. این انعطاف پذیری، کار را برای دانش آموزان بسیار راحت تر کرده و قدرت انتخاب بیشتری به آن ها می دهد.

در جدول زیر می توانید یک خلاصه از تعداد دروس مجاز برای تک ماده را ببینید:

پایه تحصیلی	حداکثر تعداد دروس تک ماده/تبصره	نوع دروس (نهایی/غیرنهایی)
پایه نهم (دروس اختصاصی)	4 درس	ترکیبی از نهایی و غیرنهایی (بسته به ماهیت درس)
پایه دهم	4 درس (تجمیعی برای کل متوسطه دوم)	ترکیبی از نهایی و غیرنهایی
پایه یازدهم	4 درس (تجمیعی برای کل متوسطه دوم)	ترکیبی از نهایی و غیرنهایی
پایه دوازدهم	4 درس (تجمیعی برای کل متوسطه دوم)	ترکیبی از نهایی و غیرنهایی

شرایط کامل استفاده از تک ماده و تبصره در سال 1404 (قدم به قدم)

حالا که می دانیم چند درس را می توان تک ماده کرد، وقتش رسیده که برویم سراغ جزئیات شرایط. این شرایط خیلی مهم هستند و بدون رعایت آن ها، نمی توانید از این فرصت استفاده کنید.

1. شرط معدل: معدل کل 10 به بالا

برای اینکه بتوانید فارغ التحصیل شوید و از قانون تک ماده هم استفاده کنید، باید معدل کل شما در پایان دوره، حداقل 10 باشد. این یک شرط عمومی برای فارغ التحصیلی است. پس حواستان به معدل کل هم باشد.

2. نمره سالانه یا آخرین نمره درس افتاده: حداقل 7

این یکی از مهم ترین شرایط است. برای اینکه درسی را بتوانید تک ماده کنید، نمره سالانه (یا اگر در تابستان یا به صورت غیرحضوری امتحان داده اید، همان نمره نهایی) آن درس باید حداقل 7 باشد. اگر نمره تان زیر 7 باشد، متاسفانه نمی توانید از تک ماده استفاده کنید و باید دوباره در امتحان آن درس شرکت کنید.

3. نوع دروس مشمول: فقط دروس نظری

قانون تک ماده/تبصره فقط برای دروس نظری قابل اجراست. یعنی درس هایی که بیشتر جنبه تئوری و مباحث علمی دارند و در رشته های نظری مثل ریاضی، تجربی و انسانی تدریس می شوند.

4. دروس غیرمشمول: مهارتی ها و کارورزی ها جایی ندارند!

بعضی از درس ها اصلاً مشمول قانون تک ماده نمی شوند. این شامل:

• دروس مهارتی
• کارورزی
• و شایستگی های فنی و غیرفنی (به خصوص در شاخه های کاردانش و فنی حرفه ای که حدنصاب قبولی آن ها معمولاً 12 است).

پس اگر در یکی از این درس ها نمره قبولی نگرفته اید، باید به فکر روش های دیگر برای جبران باشید.

5. پایه های مشمول: از نهم تا دوازدهم

این قانون برای تمامی دانش آموزان در پایه های نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم قابل استفاده است، به شرطی که سایر شرایط بالا را داشته باشند. پس فرقی نمی کند در کدام پایه هستید، اگر شرایط مهیا بود، می توانید از آن بهره ببرید.

حدنصاب قبولی و نحوه محاسبه نمرات (راهنمای گام به گام)

دانستن اینکه چه نمره ای شما را قبول می کند و نمره هایتان چطور محاسبه می شوند، خیلی مهم است. بیایید این بخش را با دقت بررسی کنیم تا هیچ ابهامی باقی نماند.

حدنصاب قبولی در هر درس

نمره قبولی برای دروس مختلف، فرق دارد:

• دروس عمومی و نظری (پایه های دهم و یازدهم): نمره 10 به بالا
• دروس نهایی پایه دوازدهم: نمره برگه شما باید 7 و بالاتر باشد و نمره سالانه تان هم 10 و بالاتر. (نمره برگه در دوازدهم خیلی مهم است و اگر کمتر از 7 باشد، حتی با نمره سالانه خوب هم مردود می شوید!)
• دروس شایستگی فنی و غیرفنی (رشته های فنی حرفه ای): نمره 12 به بالا
• رشته کاردانش: حدنصاب قبولی در این رشته ها توسط دستگاه متولی استاندارد مهارت تعیین می شود و ممکن است هر سال کمی تغییر کند. پس حتماً باید از مدرسه یا سازمان مربوطه پرس وجو کنید.

نحوه محاسبه نمره سالانه (با مثال عددی)

نمره سالانه شما از مجموع نمرات مستمر و برگه تان در دو نوبت تحصیلی به دست می آید. فرمولش کمی پیچیده به نظر می رسد، ولی با یک مثال ساده، راحت متوجه می شوید:

نمره سالانه = [(نمره مستمر نوبت اول × 1) + (نمره برگه نوبت اول × 2) + (نمره مستمر نوبت دوم × 1) + (نمره برگه نوبت دوم × 4)] ÷ 8

مثال: فرض کنید نمرات یک دانش آموز در درس ریاضی به این صورت است:

• نمره مستمر نوبت اول: 16
• نمره برگه نوبت اول: 12
• نمره مستمر نوبت دوم: 15
• نمره برگه نوبت دوم: 6 (اینجا نمره برگه کم شده است)

حالا نمره سالانه را حساب می کنیم:

نمره سالانه = [(16 × 1) + (12 × 2) + (15 × 1) + (6 × 4)] ÷ 8

نمره سالانه = [16 + 24 + 15 + 24] ÷ 8

نمره سالانه = 79 ÷ 8 = 9.87

در این مثال، نمره سالانه دانش آموز 9.87 شده است. چون این نمره بین 7 تا 10 قرار دارد و نمره برگه نوبت دوم هم 6 (یعنی کمتر از 7 نیست اگر فرض کنیم نهایی نیست)، این دانش آموز می تواند از قانون تک ماده برای این درس استفاده کند.

نحوه محاسبه نمره تابستانه (با مثال)

اگر در تابستان در امتحانات درسی شرکت کنید، نمره شما به شکل دیگری محاسبه می شود:

نمره تابستانه = [(نمره ارزشیابی پایانی × 3) + (نمره مستمر × 1)] ÷ 4

مثال: اگر نمره ارزشیابی پایانی (امتحان تابستان) شما 8 و نمره مستمر تابستان 10 باشد:

نمره تابستانه = [(8 × 3) + (10 × 1)] ÷ 4

نمره تابستانه = [24 + 10] ÷ 4

نمره تابستانه = 34 ÷ 4 = 8.5

چون نمره 8.5 هم بین 7 تا 10 است، اگر این نمره آخرین نمره ی شما در یک درس باشد، باز هم می توانید از تک ماده استفاده کنید.

نمره غیرحضوری

برای درس هایی که به صورت غیرحضوری برمی دارید یا ارزشیابی های استاندارد مهارت در شاخه کاردانش، معمولاً نمره مستمر وجود ندارد. در این حالت، نمره نهایی شما همان نمره امتحان پایانی یا ارزشیابی نهایی خواهد بود.

شرایط قبولی و تک ماده برای هر پایه تحصیلی (جدول های تفکیک شده 1404)

برای اینکه همه چیز شفاف باشد، وضعیت قبولی و امکان استفاده از تک ماده را بر اساس پایه تحصیلی در قالب جدول های زیر آوردیم.

جدول 1: وضعیت قبولی در پایه های دهم و یازدهم

نمره سالانه	وضعیت
10 و بالاتر	قبول
بین 7 تا 10	استفاده از تک ماده/تبصره (در صورت داشتن سایر شرایط)
کمتر از 7	مردود (نیاز به شرکت در امتحان مجدد یا تکرار پایه)

جدول 2: وضعیت قبولی در پایه دوازدهم (دروس نهایی)

در پایه دوازدهم، به خصوص برای دروس نهایی، نمره برگه امتحان اهمیت ویژه ای دارد:

نمره برگه (کتبی)	نمره سالانه	وضعیت
7 و بالاتر	10 و بالاتر	قبول
7 و بالاتر	بین 7 تا 10	استفاده از تک ماده/تبصره (در صورت داشتن سایر شرایط)
کمتر از 7	هر نمره ای	مردود (اهمیت نمره برگه)
هر نمره ای	کمتر از 7	مردود

شرایط فارغ التحصیلی نهایی (جمع بندی)

یک دانش آموز زمانی فارغ التحصیل شناخته می شود که:

1. در تمام دروس خودش نمره قبولی (بالای 10 یا بالاتر از حدنصاب مربوطه) را کسب کرده باشد.
2. یا حداکثر در 4 درس (به انتخاب خودش) با شرایط تک ماده (یعنی نمره سالانه/آخرین نمره 7 و بالاتر) آن دروس را گذرانده باشد.

پس حتی اگر در 4 درس هم تک ماده بزنید، باز هم می توانید دیپلم بگیرید و فارغ التحصیل شوید. این خبر خوبی برای خیلی هاست.

آیا می توان از تک ماده صرف نظر کرد و در امتحان مجدد شرکت نمود؟ (حق انتخاب شما)

گاهی اوقات دانش آموزان ترجیح می دهند به جای استفاده از تک ماده، دوباره در امتحان شرکت کنند و نمره ی بهتری بگیرند. این حق کاملاً برای شما محفوظ است. می توانید با مشورت با مشاور مدرسه یا کادر آموزشی، برای شرکت در امتحانات شهریور یا دی ماه درخواست بدهید.

بعد از اینکه دوباره امتحان دادید، دو حالت پیش می آید:

1. نمره بهتر: اگر در امتحان مجدد نمره بهتری کسب کردید، این نمره جدید جایگزین نمره قبلی شما می شود و چه بسا درس تان بدون نیاز به تک ماده قبول شود. این خیلی عالی است، چون معدلتان هم بالاتر می رود.

2. نمره پایین تر یا مشابه: اگر نمره ای که دوباره گرفتید، پایین تر یا تقریباً مشابه نمره قبلی تان بود، نگران نباشید! بالاترین نمره از بین نمره خرداد، شهریور یا دی ماه برای شما ثبت خواهد شد. و مهم تر اینکه، شما همچنان می توانید (در صورت دارا بودن شرایط) از قانون تک ماده/تبصره برای آن درس استفاده کنید. یعنی این شانس از شما گرفته نمی شود.

پس این یک فرصت خوب است که اگر حس می کنید می توانید با کمی تلاش بیشتر، نمره بهتری کسب کنید، حتماً از آن استفاده کنید. در بدترین حالت، هنوز هم گزینه تک ماده سر جایش هست.

تاثیر تک ماده بر معدل و سوابق تحصیلی (نکات مهم برای آینده)

درسته که تک ماده یک جور راه نجات است و به شما کمک می کند تا فارغ التحصیل شوید، اما باید حواستان به یک نکته مهم باشد: استفاده از تک ماده بر معدل کل و سوابق تحصیلی شما تأثیر منفی می گذارد.

نمره واقعی در کارنامه

وقتی درسی را تک ماده می کنید، نمره ی واقعی و پایین تری که کسب کرده اید (مثلاً 7، 8 یا 9) در کارنامه شما ثبت می شود، نه نمره 10. این یعنی اگر چه درس قبول شده اید، اما نمره پایین آن درس در محاسبات معدل کل شما دخیل خواهد بود.

تاثیر بر آینده تحصیلی

می دانید که معدل کل و سوابق تحصیلی، به خصوص در کنکور سراسری و پذیرش های دانشگاهی (حتی در دانشگاه های بدون کنکور) اهمیت زیادی دارند. نمرات پایین، حتی اگر با تک ماده جبران شده باشند، می توانند معدل کل شما را پایین بیاورند و در نتیجه، ممکن است شانس شما را برای قبولی در رشته ها یا دانشگاه های بهتر، کم کنند.

به همین خاطر، توصیه جدی ما به شما این است که تا جای ممکن، تمام تلاش تان را بکنید که نیازی به تک ماده پیدا نکنید. درس بخوانید، مطالعه کنید و از مشاوره و کمک دبیران بهره ببرید تا نمره هایتان به حد قبولی برسد و از شر تک ماده خلاص شوید.

البته اگر معدل تان به هر دلیلی پایین آمد و بعداً برای کنکور یا پذیرش دانشگاهی نیاز به بهبود آن داشتید، راهکاری به نام ترمیم معدل وجود دارد که می توانید از آن استفاده کنید و نمرات سوابق تحصیلی تان را بهبود ببخشید. (می توانید در این باره مقالات مربوط به ترمیم معدل را مطالعه کنید).

نکات کلیدی و جمع بندی (آنچه باید به خاطر بسپارید):

برای اینکه همه چیز را در یک نگاه داشته باشید، این نکات مهم را یادتان بماند:

• تک ماده/تبصره یک فرصت عالی است: برای قبولی در درس های نظری که نمره سالانه یا آخرین نمره ی شما در آن ها حداقل 7 است.

• فرق تک ماده و تبصره در متوسطه دوم: در سال 1404، برای متوسطه دوم، این دو عملاً کارکرد یکسانی دارند.

• حداکثر 4 درس: می توانید در کل دوران متوسطه دوم (و پایه نهم)، حداکثر 4 درس را تک ماده کنید.

• انعطاف در انتخاب دروس: این 4 درس می توانند کاملاً نهایی، کاملاً غیرنهایی یا ترکیبی از هر دو باشند. دیگر محدودیتی وجود ندارد.

• اهمیت نمره برگه در دوازدهم: برای دروس نهایی دوازدهم، نمره برگه امتحانی شما حتماً باید 7 و بالاتر باشد، وگرنه مردود می شوید.

• تاثیر منفی بر معدل: فراموش نکنید که استفاده از تک ماده، نمره واقعی شما را در کارنامه ثبت می کند و می تواند روی معدل کل و سوابق تحصیلی تان تأثیر منفی بگذارد.

• امکان شرکت در آزمون مجدد: اگر نمی خواهید تک ماده بزنید، می توانید در امتحانات شهریور یا دی ماه شرکت کنید. اگر نمره بهتری گرفتید که چه بهتر، اگر هم نه، هنوز فرصت تک ماده دارید.

• معدل کل 10: برای فارغ التحصیلی و استفاده از تک ماده، معدل کل شما باید حداقل 10 باشد.

سوالات متداول

آیا برای تک ماده کردن، معدل کل هم مهم است؟

بله، برای اینکه بتوانید از قانون تک ماده استفاده کنید و در نهایت فارغ التحصیل شوید، باید معدل کل شما حداقل 10 باشد. این شرط یک قانون عمومی برای فارغ التحصیلی است.

چند درس نهایی و چند درس غیرنهایی را می توان تک ماده کرد؟

طبق آخرین آیین نامه های سال 1404، در کل دوره متوسطه دوم (و پایه نهم)، شما می توانید حداکثر 4 درس را تک ماده کنید. این 4 درس می توانند بدون هیچ محدودیتی، کاملاً نهایی، کاملاً غیرنهایی یا ترکیبی از هر دو باشند.

آیا می توان درس های کارورزی یا مهارت را تک ماده کرد؟

خیر، قانون تک ماده/تبصره فقط برای دروس نظری قابل اجراست. دروس مهارتی، کارورزی و شایستگی های فنی جزو دروس غیرمشمول هستند و نمی توانید آن ها را تک ماده کنید.

اگر نمره برگه در دوازدهم زیر 7 باشد، می توان تک ماده کرد؟

متاسفانه خیر. برای دروس نهایی پایه دوازدهم، یکی از مهم ترین شرایط این است که نمره برگه امتحانی شما حتماً 7 یا بالاتر باشد. اگر نمره برگه کمتر از 7 باشد، حتی اگر نمره سالانه شما بالا باشد، مردود محسوب می شوید و نمی توانید از تک ماده استفاده کنید.

تک ماده به صورت سیستمی اعمال می شود یا نیاز به درخواست دارد؟

معمولاً اعمال تک ماده به صورت سیستمی و خودکار انجام می شود، اما همیشه توصیه می شود که برای اطمینان خاطر و پیگیری دقیق تر وضعیت تحصیلی خود، حتماً با مسئولین مدرسه یا مشاور آموزشی خود در ارتباط باشید و موضوع را دنبال کنید.

آیا امکان تغییر درس تک ماده شده وجود دارد؟

این مورد بستگی به مقررات داخلی مدرسه و زمان بندی اداری دارد. برای اطلاع دقیق از اینکه آیا امکان تغییر درس تک ماده شده وجود دارد یا خیر، باید مستقیماً با کادر آموزشی و مدیر مدرسه مشورت کنید. در بیشتر موارد، پس از ثبت نهایی، تغییر آن دشوار یا غیرممکن است.

تک ماده برای چه پایه هایی قابل استفاده است؟

قانون تک ماده برای دانش آموزان پایه های نهم (برای دروس اختصاصی)، دهم، یازدهم و دوازدهم قابل استفاده است، به شرطی که تمامی شرایط لازم را داشته باشند.

نتیجه گیری و دعوت به اقدام

دیدید که چقدر مهم است که قوانین مربوط به تک ماده و تبصره را خوب و کامل بدانید؟ این اطلاعات نه تنها استرس شما را در دوران امتحانات و بعد از اعلام نتایج کم می کند، بلکه به شما کمک می کند تا تصمیم های درست و آگاهانه ای برای آینده تحصیلی تان بگیرید. پس همیشه خودتان را به روز نگه دارید و از جزئیات این قوانین باخبر باشید.

اگر هنوز سوالی در ذهنتان دارید، نگران نباشید! بخش نظرات همین مقاله، جایی است برای پرسیدن سوالات شما. کارشناسان ما آماده اند تا به ابهامات شما پاسخ دهند و راهنمایی تان کنند. به یاد داشته باشید، آینده ی تحصیلی شما مهم است و با آگاهی کامل، می توانید بهترین مسیر را برای خودتان رقم بزنید.