جنگیدن برای ذایقه سازی مخاطب موسیقی بسیار سخت شده است

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری اکسیداک ـ زهره سعیدی: گروه موسیقی هوران، به سرپرستی «بهروز قهاری»، تهیه کنندگی «مجید فلاح پور» و خوانندگی «علیرضا جعفرزاده»، ششم اردیبهشت ماه جاری از ساعت 21:30 در تالار وحدت تهران به اجرای کنسرت «عاشقانه های مولانا» خواهند پرداخت. روایتی تازه از آثار مولانا، همراه با اجرای موسیقی سنتی که قطعاً خواهد توانست رضایت بخش عمده ای از مخاطبان موسیقی سنتی را فراهم آورد. بخش نخست میزگرد خبرگزاری اکسیداک با گروه موسیقی «هوران»، روز گذشته به مخاطبان این خبرگزاری پیشکش شد که از این لینک قابل مطالعه است. در بخش دوم، به مرور نظرات «مجتبی اسحاقی»، «ستاره مستفیضی» و «تانیا شیخ» از اعضای گروه هوران را از نظر خواهیم گذراند.

گفتنی است در اجرای پیش روی گروه موسیقی «هوران»، نوازندگی سنتور «فردین فیروزکوهی»، سه تار «مجتبی اسحاقی»، کمانچه «مونا سعیدی» و «امیرحسین عبدالله پور»، عود «ستاره مستفیضی»، تار «معصومه نژادحسن» و «فرخ حقیقی»، سنتورباس «ایلیا سعیدی»، پرکاشن «حامد جوهرستانی»، و حضور گروه کُر به سرپرستی «تانیا شیخ»، بر صحنۀ تالار وحدت تهران رقم خواهد خورد؛ و پایگاه اینترنتی ایران کنسرت، به نشانی www.iranconsert.com همچنان آمادۀ ارایه بلیط این رویداد، به مخاطبان موسیقی خواهد بود.

از نظر شما، امروز چه مسیله ای می تواند به عنوان مهم ترین معضل روز موسیقی در کشور به حساب آید؟

مجتبی اسحاقی، نوازنده و مدرس سه تار و مدرس موسیقی کودک: به نظرم تغییر ذایقۀ شنیداری جامعه که سهواً یا عمدا به سمت و سوی سخیف رفته است و از این امر، می توان به این نتیجه رسید که علت بسیاری از سنگ اندازی ها همین است و نمی خواهند که ذایقۀ شنیداری مردم در این سطح باشد؛ بلکه می خواهند مردم، همین اشعار سخیف را با همین ملودی های بازاری بشنوند. در این میان، مارکت موسیقی نیز از این جنس موسیقی پشتیبانی می کند و بنابراین به خوبی می بینید که یک خوانندۀ پاپ، که در میان فیلم های منتشر شده از اجرا های زندۀ آنان، می توان دید که همه یا فالش می خوانند و یا پلی بک می خوانند، در ظرف چند ساعت، چندین شب اجرا را سولدآوت می کنند و از سویی دیگر، گروهی با 70 یا 80 نوازنده و با بیش از 2 سال تمرین، زمانی که اقدام به اجرای زنده و برگزاری کنسرت می کند، در گیشه از آن استقبال نمی شود.

فکر می کنید چه دلیلی دارد؟

خوب، کاملاً مشخص است. گروه های سنتی و تلفیقی رسانه خاصی را در اختیار ندارند و اگر چند اتفاق رسانه ای محدود برای گروه می افتد، به واسطۀ دوستان رقم می خورد. در کل می خواهم بگویم که این تغییر ذایقۀ شنیداری بسیار موثر است و به همین دلیل است که اساساً از این دست از ماجرا ها در موسیقی استقبال نمی شود.

در چندین سال اخیر می بینیم که بسیاری از جوانان و نوجوان به سمت و سوی یادگیری و آموزش موسیقی سنتی می آیند. نظر شما در این زمینه چیست؟در ده سال آینده چه کسی می خواهد در این کشور عود، کمانچه، قیچک و نی بنوازد؟

اجازه بدهید من این موضوع را نپذیرم؛ چرا که اگر بخواهیم نسبت گرایش جوانان و نوجوان به موسیقی سنتی نسبت به موسیقی پاپ را برای آموزش در نظر بگیریم، یک به ده هم نیست. بنده هم، آموزشگاه موسیقی دارم و این نسبت، یک به ده هم نیست. ما در حال حاضر برای کودکان کلاس موسیقی تخصصی کودک برگزار می کنیم و زمانی که هنرجویان می خواهند فارغ التحصیل بشوند و وارد حوزۀ ساز تخصصی بشوند، واقعاً من ساعت ها زمان می گذارم؛ با والدینشان و با خودشان صحبت می کنم و آنها را ترغیب می کنم تا به سمت وسوی ساز های سنتی بروند و یا مثلاً به سمت ساز های خاص تر، اما دیده می شود که مثلاً از هر 10 هنرجو، 9 نفر می خواهند به سمت ساز هایی مانند پیانو، ویولون و یا گیتار بروند و آن یک نفر هم، سنتور را انتخاب می کند. اینجاست که باید پرسید پس 10 سال آینده، چه کسی باید قانون این مملکت را بزند؟ چه کسی عود، چه کسی کمانچه، چه کسی قیچک و چه کسی نی در این مملکت بنوازد؟

ما از حدود 100 فارغ التحصیلی سازشناسی، تنها 1 نفر تمایل داشت که به سمت سازنی برود، آن هم به این دلیل بود که پدربزرگ او نی می نواخته است، که در آخرین لحظات، پدر و مادرش به این نتیجه رسیدند که اگر برود پیانو آموزش ببیند برای او خیلی بهتر است و من، بسیار تلاش کردم که این یک نفر را به سمت ساز نی بفرستیم.

در طول مدت 15 یا 16 سالی که من در حال فعالیت تخصصی در حوزۀ کودک هستم، تا به امروز تنها توانسته ایم به اندازۀ انگشتان دو دست، بچه ها را راضی کنم که به سمت ساز های سنتی بروند و آنها را در این مسیر نگاه دارم. مثلاً کسانی بوده اند که به اصرار من، سمت ساز های تنبک، دف و سنتور رفته اند و پس از مدتی این ساز ها را رها کرده اند.

نوآموزان موسیقی گرایشی به سمت وسوی ساز های ایرانی ندارند

فکر نمی کنید که شاید این کم کاری از سوی جامعۀ هنری ما صورت گرفته باشد که شاید تا به امروز ساز های مختلف را آن گونه که باید به علاقه مندان جوان و نوجوان موسیقی نشان نداده اند؟

بله این هم هست. کمترین و کوچک ترین دلیل در این زمینه این است که انتشار تصویر ساز در صدا و سیمای این مملکت ممنوع است. خیلی جالب است که صدای ساز ممنوع نیست، اما تصویر آن ممنوع است و شاید، به همین دلیل است که امروز، بسیاری از هنرجویان و نوآموزان موسیقی می خواهند به سمت و سوی ساز های غیر ایرانی بروند و نسبت ها در آموزشگاه ها، کاملاً مشخص است که مثلاً استاد قانون در آموزشگاه ما 3 هنرجو بیشتر ندارد، اما در 4 روز از 7 روز هفته برای ساز گیتار در همین آموزشگاه 2 مدرس داریم. 7 روز هفته مدرس پیانو داریم، 4 روز در هفته مدرس ویولون داریم و همۀ کلاس ها کیپ تا کیپ هنرجو دارند و حتی بسیاری از هنرجویان نیز برای شرکت در کلاس های آموزش ساز های کلاسیک و غربی در لیست انتظار هستند. اما با این که زمان آموزش یکسان و در عین حال، ادوات ساز های ایرانی، نسبه به دیگر ساز های خارجی بسیار ارزان تر است، کلاس های آموزش ساز های ایرانی بسیار خلوت تر از کلاس های آموزش ساز های کلاسیک است. ما به همین نسبت به در آینده به مشکل می خوریم و صندلی یک سری از سازها، در آینده بر روی صحنه ها خالی خواهد ماند.

جنگیدن برای ذایقه سازی مخاطب موسیقی بسیار سخت شده است

از نظر شما چه تفاوت هایی میان نسل گذشتۀ موسیقی با نوآموزانی که به تازگی در این مسیر ورود می کنند وجود دارد؟

ستاره مستفیضی، نوازنده و مدرس عود و مدرس موسیقی کودک: باید گفت که نسل ما، نسلی بودند که والدین آگاه تری داشتند و ذایقۀ شنیداری سالم تری داشتند و اگر خودشان چیزی از موسیقی نمی دانستند، حداقل تا حدی اهل تفکر بوده اند؛ یعنی اهل جستجو بودند، بررسی می کردند. بحث من جدا بود ، چرا که ساز من را انتخاب کردند و من را در این مسیر قرار داده اند، اما خانواده های بسیاری باید به دنبال صدای درست و آن جنس از موسیقی می گشتند که به نظرشان خوشایند بوده است.

به نظر شما چه تحولاتی جنس موسیقی از دهه های گذشته تا به امروز را دستخوش تغییرات کرده است؟

باید پذیرفت که بسیاری از موسیقی های سخیف دهۀ 60، از بسیاری از موسیقی های فاخر امروزی با کیفیت تر بوده است. وقتی ما امروز، یک سری والدین داریم که متولدین دهه های 60 و 70 هستند و گوش آنها از یک سری موسیقی غلط پر شده و حتی موسیقی درست را نمی شناسند و زمانی که در حوزۀ تبلیغات موسیقی، وضعیت رسانه و صدا و سیمای ما این چنین است، ما نمی توانیم انتظارات ویژه ای داشته باشیم. امروز فرهنگ سازی بسیار سخت شده است و در این میان، نه می توان به بچه ها خرده گرفت و نه به خانواده ها.

جنگیدن برای ذایقه سازی بسیار سخت شده است/قدرت پشت محتوا و موضوعات سخیف است

ما همۀ  توان خود را به کار می گیریم و با سازهایمان، برخی از ملودی ها را می زنیم که شاید مورد علاقۀ خودمان نیست، اما به ناگزیر، باید نسل جدید موسیقی را، وادار کنیم تا ملودی هایی را که دوست دارد، با صدای ساز های ما بشوند، ببیند که این ساز ها چه صدایی دارند و شاید گشت و به محتوای اصلی موسیقی علاقه مند شد. متاسفانه باید گفت که امروز، ذایقه سازی بسیار سخت شده است و قدرت پشت محتوا و موضوعات سخیف است و این موضوع، تنها به موسیقی محدود نمی شود، در سینما، تیاتر و ادبیات نیز مشاهده می شود.

امروز بسیاری از رمان های جدید افتضاح هستند، جز آثار نویسندگان معدودی که دانش ادبیات دارند، آثاری در بازار کتاب ارایه می شوند که نمی توان آنها را خواند و زمانی که شما، 10 صفحۀ اول کتاب را می خوانید، باید آن را کنار بگذارید و اگر این آثار را با آثار نویسندگان دهه های 50 و 60 مقایسه کنیم، می بینیم که چه شاهکار هایی داشته ایم.

همۀ این مسایل به مرور زمان دست به دست هم دادند، جلو آمده اند و باید پذیرفت که این جنس از ذایقه سازی عمداً صورت گرفته است. این روند در سینما و سریال سازی نیز وجود دارد و باید پرسید که آیا شما می توانید سریال سازی این دهه را با دهه های گذشته مقایسه کنید؟ به هیچ عنوان. این موضوع در همۀ ابعاد فرهنگی در این کشور وجود دارد و حالا، اگر تو تصمیم داشته باشی که بجنگی برای این ذایقه سازی، قطعاً مسیر سختی را پیش رو خواهی داشت. واقعاً انرژی بسیار زیادی را می طلبد و به همین خاطر است که اکثراً با شروع این مسیر، تا نقطه ای حرکت می کنند و بعد رهایش می کنند.

همین چند روز پیش قطعۀ آقای علیرضا قربانی برای سریال «مست عشق» منتشر شد. آیا شما فکر می کنید که ایشان برای دریافت مجوز، اقدامی کرده اند؟ قطعاً نکرده اند، اما ما باید اقدام کنیم، چرا که این تبعیض ها همیشه وجود داشته و همچنان ادامه دارد.

به نظر شما فعالیت گروهی در موسیقی سنتی امروز چگونه رقم خورده است؟

من تصور می کنم گروه های محدود موسیقی سنتی ایرانی، مانند گروه هوران که در حال فعالیت هستند، واقعاً خیلی می جنگند. من در سال چهارمی که در حال فعالیت در کنار گروه «هوران» هستم، می بینم که «بهروز قهاری» در جایگاه سرپرست گروه، چه اقداماتی را انجام می دهند. بحث مسیولیت گروه با آقای قهاری است و به همین دلیل، فشار های زیادی را متحمل می شوند، اما باید گفت که تک تک اعضای گروه خسته شده ایم. تک تک ما، بار ها و بار ها گفته ایم که خسته شده ایم و گفتیم بس است دیگر، به هزار و یک دلیل ادامه نمی دهیم. فشار های بسیار زیادی بر روی ما وجود دارد، از جمله فشار های کاری، خستگی هایمان، فشار هایی که برای دریافت مجوز متحمل می شویم؛ اما همان گونه که بار ها و بار ها گفته ایم، چون شکل گروه به شکل یک خانواده نزدیک شده است، باز هم دور هم جمع شده ایم؛ باز گفته ایم اشکال ندارد و درستش می کنیم و امروز، تصور می کنم که اگر همین تلاش های خرد را نیز انجام ندهیم، فکر می کنم که دیگر نتوان کاری کرد، یعنی همین اندازۀ باقیماندۀ موسیقی سنتی ایرانی نیز از دست می رود.

اگر تنها ذایقۀ یک نفر را تغییر بدهیم، کار خود را کرده ایم

در حوزۀ مباحث اقتصادی و امرار معاش از طریق موسیقی چه نظری دارید؟

به نظر من مبحث اقتصادی در موسیقی یک شوخی است، حتی برگزاری سالی چندین بار کنسرت هم شوخی است. این بدان معناست که عواید حاصل از هر سانس اجرا، نمی تواند هزینه های یک تایم تمرین را پوشش دهد و ما فقط یک عشق می گذاریم، به امید این که شاید فقط یک نفر خوشش بیاید و ذایقۀ او تغییر کند، که اگر این اتفاق بیفتد، ما کار خود را کرده ایم و اگر بیشتر بود که فبها، اما معتقدم که این تغییر ذایقه، نفر به نفر هم باید اتفاق بیفتد.

به حرکت «نسل زد» و «آلفا» امیدواریم

به نظر شما، در دهه های آینده وضعیت موسیقی سنتی در کشور چگونه خواهد بود؟

به شخصه، به نسل زد و آلفا امید بسیاری دارم، برای این که می دانم موجودات عجیب و غریبی هستند و حتی اگر بتوان تعداد محدودی از این افراد را هدایت و راهنمایی کرد، اینها بچه های به شدت باهوشی هستند و بر عکس نسل ما که سعی می کردیم از هر مهارتی، یک گوشه را برداریم و این موضوع برای ما بسیار خوب بود و نشانۀ کمال به حساب می آمد که من از هر چیزی، یک قسمتی را بلد هستم، بچه های این نسل، واقعاً تا جایی که من می بینم، با یک هدف مسیر زندگی خود را جلو می برند و تا جایی که می توانند، هدف خود را ادامه می دهند، تمام مطالعاتشان روی همان موضوع متمرکز می شود و حتی بازیهایشان را هم در همین دسته انتخاب می کنند و نسلی هستند که که دیگر مثل ما حرف گوش نمی دهند.

دنیا به گونه ای پیش رفته که امروز، دیگر ارایۀ هنر، به استیج تالار وحدت و تالار رودکی محدود نمی شود و این نسل، هر جوری که می تواند خود را ارایه می دهد و محدود نمی کند و اگر ما و امسال ما، از ادامۀ مسیر ناامید نشویم و بتوانیم آنها را اندکی هدایت و راهنمایی کنیم، می تواند اتفاقات خوبی رخ دهد تا نسل بعدی موسیقی کشور امیدوار کننده باشد و من به این موضوع امیدوار هستم.

اعضای گروه کُرال چند نفر هستند و در چه قطعاتی از این کنسرت به اجرا می پردازند؟

تانیا شیخ، سرپرست گروه کرال «هوران»: ما برای کنسرت پیش رو، تعداد 22 نفر هم خوان در نظر گرفته ایم و این در حالی است که ما گروه گسترده تری در حوزۀ کُرال داریم. تلاش کردیم که در این اجرا از برگزیدگان استفاده کنیم. تنها 2 یا 3 قطعه در این کنسرت برای ساز های کوبه ای تنظیم شده است و گروه هم خوان در مابقی قطعات، گروه «هوران» را در اجرا یاری خواهد کرد.

چه چالش هایی در حوزۀ فعالیت گروه همخوان بانوان در کشور وجود دارد؟

نخستین نکته ای که می توان در این خصوص به آن اشاره کرد، این است که اگر بخواهیم موضوع را از نظر تکنیکی مورد بررسی و موشکافی قرار بدهیم، باید بگوییم که این شکل از چینش در گروه کُر اصلاً درست نیست و اگر گروه کُر بخواهد شکل واقعی خود را داشته باشد، باید تعداد آقایان از تعداد بانوان کمتر باشد، اما متاسفانه زمانی که این اتفاق می افتد و ما را محبور می کنند که تعداد نفرات آقایان را بیشتر از خانم ها در نظر بگیریم، این امر موجب می شود که واقعیت فعالیت گروه کُرال مشخص نباشد و آن تلاشی که اتفاق افتاده که خانم ها بتوانند بیایند و خود را نشان بدهند، اصلاً در اجرا ها مشخص نمی شود، چرا که حجم فرکانس صوتی آقایان بسیار بیشتر است و آن بالانس صوتی که باید، در این دست از اجرا ها اتفاق نخواهد افتاد.

فکر می کنید با وجود تمامی مشکلاتی که امروز در این حوزه وجود دارد، اگر حوزۀ کاری دیگری را انتخاب می کردید، فعالیت کردن در این عرصه برایتان راحت تر نبود؟

من در زمانی که داشتم به این فکر می کردم که در دانشگاه چه بخوانم و حرفۀ من چه باشد، به هر چه که فکر می کردم، نمی توانستم آن را تحمل کنم. حتی خیلی از افراد به من گفتند که شما چرا می خواهید موسیقی بخوانید، به خصوص این که شما خانم هستید و در ایران فعالیت می کنید، همین که در رشته ای تحصیل کردم که آن را دوست داشتم، برای من بس است؛ اما، چون برای رسیدن به آن تلاش بسیاری کرده ام، بالاخره یک راهی پیدا کرده ام که از آن درآمد داشته باشم، یا بتوانیم به برگزاری همین اجرا ها دست بزنیم که شاید اندکی بتوانیم خود را نشان بدهیم.