زندان تهران بزرگ تیپ ۶

زندان تهران بزرگ، یا همون فشافویه، یه ندامتگاه خیلی بزرگه که اسمش رو کم و بیش شنیدیم. اما شاید ندونیم که این زندان بخش های مختلفی داره و هر بخشش هم داستان و شرایط خاص خودش رو. یکی از این بخش ها که خیلی مهمه و حرف و حدیث های زیادی هم در موردش هست، زندان تهران بزرگ تیپ ۶ هست که در ادامه بیشتر بهش می پردازیم.

اینجا می خوایم با هم یه گشتی توی این بخش از زندان بزنیم و ببینیم اوضاع از چه قراره، چه کسایی رو اونجا نگه می دارن و چه چالش هایی داره. هدفمون اینه که به طور اختصاصی روی تیپ ۶ تمرکز کنیم، چون معمولاً صحبت از فشافویه که می شه، کلی به همه تیپ ها اشاره می شه و جزئیات تیپ ۶ گم می شه. این مطلب برای خانواده هایی که عزیزانشون اونجا هستن، وکلا، و حتی شما که کنجکاوید، می تونه کلی اطلاعات مفید داشته باشه.

زندان تهران بزرگ (فشافویه)؛ آشنایی با ندامتگاهی بزرگ

اول از همه بیایید یه نگاه کلی بندازیم به خود زندان تهران بزرگ که به اسم فشافویه هم معروفه. این زندان یکی از بزرگترین ندامتگاه های ایرانه که تو دل بیابون های جنوب تهران جا خوش کرده.

کجا قرار داره و چه جوریه؟ (موقعیت و مشخصات عمومی)

زندان تهران بزرگ رو اگه بخوایم دقیق بگیم، تو کیلومتر ۱۲ آزادراه تهران-قم، نزدیک شهر حسن آباد فشافویه، تو ۳۲ کیلومتری جنوب تهران واقع شده. می شه گفت یه جورایی از شهر دوره و دسترسی بهش آسون نیست. این زندان که مساحتش حدود ۱۱۰ هکتاره، از سال ۱۳۹۴ به بهره برداری رسیده. اولش قرار بود برای نگهداری محکومان مواد مخدر باشه و یه جور اردوگاه در نظر گرفته شده بود که این زندانی ها رو از بقیه جدا کنن، ولی خب الان شده یه ندامتگاه مرکزی برای استان تهران و حتی کرج. فکرش رو بکنید، این زندان ۳۸ تا سوله داره که ۲۶ تاش شامل اندرزگاه های مختلفه و ۱۲ تای بقیه هم برای پشتیبانی و نگهبانی استفاده می شه. می گن ظرفیتش بین ۱۵ تا ۱۷ هزار نفر زندانیه، که آمار واقعیش همیشه بالاتر از ظرفیت اسمیه.

انواع تیپ ها: هر کدوم برای چی؟

این زندان غول پیکر به شش تیپ مختلف تقسیم شده که هر کدومش برای یه جور جرائم خاص در نظر گرفته شده. البته خاص رو باید با یه علامت سوال بزرگ در نظر گرفت چون خیلی وقت ها این تفکیک رعایت نمی شه. مثلاً:

• تیپ ۱: مخصوص زندانیانیه که به جرم سرقت محکوم شدن و حکمشون قطعی شده.
• تیپ ۲: اینجا کسایی رو نگهداری می کنن که هم سرقت کردن و هم تو کار مشروبات الکلی (خرید، فروش یا مصرف) بودن.
• تیپ ۳: این بخش، قرنطینه زندانه. یعنی هر زندانی جدیدی که وارد می شه، اول باید اینجا بمونه. یه بخش ۱۰ روزه داره و یه بخش ۴۵ روزه برای کسایی که تازه واردن.
• تیپ ۴: شبیه تیپ ۲ هست، با این تفاوت که اینجا برای کساییه که هنوز حکمشون قطعی نشده، ولی اتهاماتی مثل سرقت یا مصرف مشروبات الکلی دارن.
• تیپ ۵: این تیپ برای زندانیای جرائم مالی مثل کلاهبرداری، اختلاس، رد مال یا حتی مهریه است.

خب، تا اینجا با تیپ های ۱ تا ۵ آشنا شدیم. حالا بریم سراغ بخش اصلی صحبت امروز، یعنی تیپ ۶ زندان تهران بزرگ.

تیپ ۶ زندان تهران بزرگ؛ اینجا چه خبره؟

تیپ ۶ فشافویه همون بخشیه که خیلی از خانواده ها و وکلا دنبال اطلاعات دقیق در موردشن. می گن این تیپ یه دنیای دیگه ای داره و شرایطش با بقیه تیپ ها فرق می کنه.

راه اندازی و نوع زندانی ها (تیپ ۶ زندان تهران بزرگ جرایم)

این تیپ رو حدود یک سال پیش راه اندازی کردن. شنیده ها حاکی از اینه که دلیل اصلیش، ازدحام بیش از حد بقیه تیپ ها و شاید هم نیاز به فضایی برای نگهداری از یه سری زندانی خاص بوده. نکته کلیدی در مورد تیپ ۶ زندان تهران بزرگ اینه که می گن اینجا زندانی ها با جرائم گوناگون نگهداری می شن. این یعنی چی؟ یعنی تفکیک جرائم به درستی انجام نمی شه. تصور کنید، یه زندانی با جرم سبک، کنار کسی که جرم های خشن یا سازمان یافته انجام داده، تو یه محیط نگه داشته بشه. این ترکیب زندانی ها، هم برای خودشون خطرناکه، هم از نظر روانی فشار زیادی رو بهشون وارد می کنه.

این عدم تفکیک، پیامدهای امنیتی و روانی خیلی بدی داره. زندانی های کم خطرتر ممکنه تحت تأثیر زندانی های خطرناک تر قرار بگیرن یا حتی مورد آزار و اذیت قرار بگیرن. این موضوع یکی از اصلی ترین دغدغه های خانواده ها و فعالان حقوق بشره که امیدوارن تو این زمینه یه فکری به حال این عزیزان بشه.

ساختار داخلی تیپ ۶

مثل بقیه تیپ ها، تیپ ۶ زندان فشافویه هم از چند تا سالن یا بند تشکیل شده. اطلاعات دقیق از تعداد سالن ها یا اتاق های اختصاصی این تیپ کمه، ولی بر اساس الگوهای کلی زندان تهران بزرگ، هر سالن یه در ورودی داره که افسر نگهبان یا نگهبانی اونجا هست. بعدش معمولاً فروشگاه و حسینیه قرار داره. هر سالن هم دو تا هواخوری داره که زندانی ها می تونن برای چند ساعت محدود در طول روز ازش استفاده کنن.

داخل هر سالن معمولاً ۱۶ تا سلول برای نگهداری زندانی ها ساخته شده و تو هر اتاق ۱۵ تا تخت وجود داره. یعنی به صورت استاندارد، هر سالن باید حدود ۲۴۰ زندانی داشته باشه. اما متاسفانه، این آمار معمولاً بین ۳۴۰ تا ۳۵۰ نفر متغیره. این یعنی چی؟ یعنی نیمی از زندانی ها مجبورن کف خواب باشن. شب ها باید به سختی و مثل کتابی کنار هم بخوابن. اگه کسی نیمه شب بخواد بره دستشویی، وقتی برگرده ممکنه دیگه جایی برای خوابیدن پیدا نکنه و مجبور بشه تا صبح سرپا بایسته.

وضعیت ازدحام در تیپ ۶ زندان تهران بزرگ به قدری بالاست که نیمی از زندانیان مجبور به کف خوابی هستند و جای کافی برای خوابیدن و حتی حرکت ندارند.

زندگی در تیپ ۶ فشافویه؛ از ازدحام تا نرسیدن

خب، حالا که یه شناختی از تیپ ۶ پیدا کردیم، بیایید یه کم عمیق تر بشیم تو جزئیات زندگی روزمره زندانی ها تو این تیپ. باور کنید اوضاع اونقدرها هم که فکر می کنیم، گل و بلبل نیست.

شلوغی و وضعیت فیزیکی (شرایط نگهداری تیپ ۶ فشافویه)

همونطور که گفتم، شلوغی اینجا بیداد می کنه. ظرفیت اسمی زندان با ظرفیت واقعی فاصله زیادی داره. این پرجمعیتی روی همه چی تأثیر می ذاره؛ از فضای شخصی گرفته تا آسایش و آرامش زندانی ها. تصور کنید تو یه اتاق ۱۵ تخته، ۲۳ نفر زندگی کنن! جایی برای تکون خوردن نیست، حریم شخصی معنا نداره و خب این خودش کلی مشکلات روانی و درگیری ایجاد می کنه.

جالبه که می گن تو زندان تهران بزرگ تیپ ۶، اگه پولدار باشی، می تونی برای خودت تخت بخری! وگرنه باید کف خواب باشی و بسازی. حتی می گن برای کسایی که پول دارن، امکاناتی مثل وای فای، کلیه لوازم برقی و حتی مشروبات الکلی هم از طریق بخش تأسیسات (به اسم اسید!) وارد زندان می شه. این یعنی اونایی که پول ندارن، باید با همون حداقل ها بسازن و این خودش کلی تبعیض و رنج اضافه رو به دنبال داره.

بهداشت و درمان؛ از کمبود دارو تا ساس! (وضعیت بهداشتی تیپ ۶، بهداری تیپ ۶ فشافویه)

راستش رو بخواید، وضعیت بهداری و رسیدگی های پزشکی تو تیپ ۶ زندان تهران بزرگ، طبق گزارش ها، خیلی بده. از دارو خبری نیست و انقدر باید تو نوبت بمونی تا بیماری ات خودش نوع عوض کنه! تازه وقتی هم که زندانی به بدترین وضعیت جسمانیش می رسه، شاید اجازه رفتن به بهداری رو پیدا کنه. اون هم با کمترین دارو؛ می گن از یه ورق ۱۰ تایی قرص، ۲-۳ تاش به دست زندانی می رسه. بقیه اش چی؟ معلوم نیست!

یکی دیگه از مشکلات، اعزام زندانی ها به بیمارستان های بیرونه. این اعزام ها با تأخیر زیادی همراهه و بدتر از اون، از زندانی ها تعهد کتبی می گیرن که اگه رفتن بیمارستان، هزینه اش رو خودشون باید پرداخت کنن. خب، اگه یه زندانی پول نداشته باشه، تکلیفش چیه؟

وضعیت بهداشت محیطی هم فاجعه بار گزارش شده. مواد بهداشتی که زندان می ده، خیلی کمه و کفاف این همه زندانی رو نمی ده. برای همین، زندانی ها مجبورن با هزینه خودشون مواد بهداشتی بخرن. سمپاشی تو کل سال انجام نمی شه و نتیجه اش چیه؟ بیماری های پوستی، شپش و ساس بیداد می کنه! هر تازه واردی دچار مشکلات پوستی و تنفسی می شه. تصور کنید تو چنین محیطی زندگی کردن چقدر سخته.

حمام ها و دستشویی ها هم که داستانی دارن. می گن تو هر تیپ ۲۰ تا دستشویی و چند تا حمام هست. حمام ها از یک ساعت قبل از اذان صبح باز می شن و اگه می خوای آب گرم داشته باشی، باید همون اول وقت بری. هر چی زمان می گذره، آب سرد می شه و زندانی ها، حتی اونایی که بیمارن یا سنشون بالاست، مجبورن با آب سرد حمام کنن. این خودش تو سرمای زمستون کلی مریضی جدید میاره.

غذای زندان فشافویه تیپ ۶؛ کیفیت و کمیت

کیفیت غذای دولتی تیپ ۶ زندان فشافویه طبق گزارش ها خیلی پایینه و حجمش هم کمه. یعنی چی؟ یعنی اغلب زندانی ها گرسنه می مونن. خیلی ها هم که توان مالی ندارن، نمی تونن از فروشگاه خرید کنن. صبحانه ها معمولاً یه کره و مربا یا حلوا شکری کوچیکه. ناهارها تو طول هفته بیشتر استانبولیه و اگه شانس بیارن، یه بار یا دو بار خورشت قیمه یا قورمه سبزی می دن که اون هم بی کیفیته و قابل خوردن نیست. شام ها هم تخم مرغ آب پز، آش یا همبرگر سویا.

فروشگاه زندان هم که دیگه خودش یه ماجراییه. مواد غذاییش بی کیفیته، ساعات کاریش محدوده و قیمت هاش ۲۰ تا ۳۰ درصد گرون تر از بیرونه. بدتر از همه اینه که موقع حساب و کتاب، یه مبلغی رو از کارت زندانی می دزدن و هیچ کس هم پاسخگو نیست. به قول معروف، زندان شده محلی برای غارت و چپاول کسایی که خودشون به خاطر فقر و بیکاری به اونجا افتادن.

ارتباط با دنیای بیرون؛ ملاقات و تلفن (ملاقات تیپ ۶ زندان تهران بزرگ)

ارتباط با دنیای بیرون و خانواده، تنها امید خیلی از زندانی هاست. تو زندان تهران بزرگ تیپ ۶، روی دیوار هر اتاق دو تا گوشی تلفن عمومی هست. زندانی ها با کارت سفید یا پارس تل می تونن با ۸ تا شماره ای که از قبل تأیید شده، تماس بگیرن. این خودش یه محدودیت بزرگه چون نمی شه با هر کسی تماس گرفت.

قوانین ملاقات هم پیچیده است. ملاقات ها می تونه حضوری یا کابینی باشه که هر کدوم شرایط خاص خودشون رو دارن. خانواده ها برای دیدن عزیزاشون باید سختی های زیادی رو تحمل کنن، از مسیر طولانی تا قوانین سختگیرانه ملاقات.

مقررات و اداره داخلی (قوانین تیپ ۶ فشافویه)

تو زندان، مثل هر جای دیگه ای، یه سری مقررات داخلی وجود داره. هر روز ساعت ۷ و ربع صبح، با بیدارباش از بلندگوها، زندانی ها باید برای سرشماری به محوطه هواخوری برن. این سرشماری دو نوبت صبح و عصر انجام می شه و حدود ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول می کشه.

یکی از پدیده هایی که تو زندان تهران بزرگ، از جمله تیپ ۶، دیده می شه، نقش وکیل بندهاست. این افراد که خودشون هم زندانی هستن، مسئولیت هایی رو به عهده دارن. اما متاسفانه، گزارش هایی از فساد و باج گیری هفتگی رئیس تیپ ها از این وکیل بندها هم وجود داره تا به قول معروف، بذارن هر کاری که می خوان انجام بدن. این یعنی یه چرخه فساد که زندگی بقیه زندانی ها رو هم تحت تأثیر قرار می ده.

یه نکته جالب دیگه هم اینه که تو زندان پول نقد وجود نداره و امکان کارت به کارت هم نیست. تنها راه اینه که از بیرون برای حساب زندانی پول واریز کنن. ولی واحد پول تو زندان چیه؟ سیگار! بله، سیگار تیر، بهمن و وینستون نقش پول رو بازی می کنن و زندانی ها در برابر کارهایی که انجام می دن، سیگار می گیرن. بعد می تونن این سیگارها رو به فروشگاه زندان بفروشن و در عوض، وسایلی رو که نیاز دارن، بخرن. فروشگاه های زندان هم تحت نظر بنیاد تعاون زندانیان اداره می شن.

چالش ها و نقض حقوق؛ سایه سنگین زندان

حرف زدن از زندان بدون اشاره به چالش ها و مسائل حقوق بشری، چیزی رو کامل نمی کنه. متاسفانه، زندان تهران بزرگ تیپ ۶ و کلاً فشافویه، با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنه که حقوق اولیه زندانیان رو زیر سوال می بره.

تفکیک نشدن جرائم؛ خطری که بیخ گوشه (عدم تفکیک جرایم)

یکی از بزرگترین مشکلات، همون بحث عدم تفکیک جرائم هست که تو تیپ ۶ بیشتر خودش رو نشون می ده. طبق آیین نامه سازمان زندان های ایران، زندانیان جرایم مختلف باید از هم جدا باشن. یعنی زندانیان عقیدتی، سیاسی نباید با زندانیان جرایم عادی تو یه جا نگهداری بشن. اما این قانون تو فشافویه و به خصوص تیپ ۶، رعایت نمی شه. نگهداری زندانی های خطرناک کنار کسایی که جرم های سبک دارن، یه تهدید جدی برای امنیت و سلامت روانی اون هاست. زندانی های کم خطرتر ممکنه تو این محیط های خشن، تحت تأثیر قرار بگیرن یا حتی آسیب ببینن.

حوادث و درگیری ها (قتل در فشافویه)

زندان تهران بزرگ متاسفانه شاهد حوادث تلخ و درگیری های زیادی بوده. گزارش های متعددی از ضرب و شتم، سوء رفتار و حتی مرگ های مشکوک تو این زندان به گوش می رسه. مثلاً:

• ۲۰ خرداد ۱۳۹۸، علیرضا شیرمحمدعلی، زندانی سیاسی ۲۱ ساله، تو این زندان مورد حمله دو تا زندانی بزه کار قرار گرفت و با ضربات چاقو جونش رو از دست داد.
• ۳۰ شهریور ۱۴۰۰، خبر مرگ مشکوک شاهین ناصری، که شاهد شکنجه نوید افکاری بود، تو سلول انفرادی همین زندان تأیید شد.
• ۳ مهر ۱۴۰۰، امیرحسین حاتمی، یه شهروند ایلامی، بر اثر ضرب و شتم مأموران نیروی انتظامی تو زندان تهران بزرگ جون باخت. وکیلش هم گفته که شواهد نشون می ده ایشون به قتل رسیده.

این حوادث نشون می ده که امنیت جانی زندانی ها، مخصوصاً اونایی که تو بندهای پرخطر مثل تیپ ۶ هستن، چقدر در خطره و نیاز به توجه جدی داره.

مرگ های مشکوک و حوادث تلخی مثل قتل علیرضا شیرمحمدعلی، شاهین ناصری و امیرحسین حاتمی در زندان تهران بزرگ، زنگ خطر جدی برای وضعیت امنیتی و رعایت حقوق اولیه زندانیان است.

تحریم های بین المللی (تحریم زندان فشافویه)

وضعیت بغرنج زندان تهران بزرگ (فشافویه) تا جایی پیش رفته که توجه نهادهای بین المللی رو هم به خودش جلب کرده. تو پاییز ۱۳۹۸، وزارت خزانه داری آمریکا، این زندان رو به دلیل نقض جدی حقوق بشر، تحریم کرد. دو سال بعد، یعنی فروردین ۱۴۰۰، اتحادیه اروپا هم به همین دلیل، فشافویه رو به همراه دو زندان دیگه ایران تحریم کرد. این تحریم ها نشون دهنده اینه که وضعیت این زندان تا چه حد نگران کننده است و چقدر از استانداردهای بین المللی فاصله داره.

حرف آخر؛ امیدی به تغییر؟

همونطور که دیدیم، زندان تهران بزرگ تیپ ۶، یه بخش از یه زندان بزرگه که خودش با چالش های اساسی و جدی دست و پنجه نرم می کنه. از ازدحام بیش از حد و کف خوابی بگیرید، تا کمبود امکانات بهداشتی و درمانی، کیفیت پایین غذا، عدم تفکیک جرائم، و خطرات امنیتی که جون زندانی ها رو تهدید می کنه، همه و همه یه تصویر تاریک از وضعیت موجود رو نشون می دن.

واضحه که برای رعایت حداقل حقوق زندانی ها و بهبود وضعیت، نیاز به شفافیت، نظارت جدی و اقدامات فوری هست. خانواده ها، وکلا و فعالان حقوق بشر همواره صدای این مشکلات بودن و امیدواریم که این صداها به گوش مسئولین برسه و شاهد تغییرات مثبت و ضروری در زندان تهران بزرگ تیپ ۶ باشیم تا شاید کمی از رنج های این عزیزان کم بشه. شرایط نگهداری تیپ ۶ فشافویه باید به طور اساسی متحول بشه تا حقوق زندانیان در ایران رعایت بشه.