قوت روزهای رکود؛ چگونه رکود اقتصادی رفتار غذایی مردم را تغییر می دهد؟

به گزارش اکسیداک؛پیامدهای رکود اقتصادی در کم شدن موجودی حساب بانکی یا از دست رفتن امنیت شغلی خلاصه نمی شود؛ یک اقتصاد بحران زده می تواند تا یخچال و کمد خانه هم نفوذ کند، عادات جدید شکل دهد و اولویت های زندگی را دستخوش تغییرات کند. غذا و عادات غذایی هم از این تحولات در امان نیستند.

اقتصاد نیوز در خبری نوشت:به طور طبیعی اولین پیش فرض ما از تغییرات غذایی ایجادشده در دوران رکود اقتصادی این است که مردم کمتر به رستوران می روند و بیشتر غذای خانگی می خورند. البته فرضیه چندان اشتباهی هم نیست ولی نقش بحران های اقتصادی بر عادات غذایی مردم فقط به «پخت وپز بیشتر در خانه» محدود نمی شود.

در یک بحران اقتصادی رفتارهای غذایی گاهی به شکل غیرمنتظره ای تغییر می کنند و هر بخشی از صنعت غذا به شکل متفاوتی تحت تاثیر قرار می گیرد، رستوران های مستقل ورشکسته می شوند ولی بستنی فروشی ها رونق پیدا می کنند و رستوران های فست فود زنجیره ای کاسبی شان سکه می شود. از سوی دیگر بحران اقتصادی مردم را مضطرب و نگران می کند و همین اضطراب عادات غذایی ناسالمی در آنها ایجاد می کند. مطالعات زیادی در مورد نقش اقتصاد بر کیفیت خورد و خوراک انجام شده است، ولی نکته قابل توجه این است که نتایج آنها گاهی بسیار متفاوت و متناقض هستند. در کل با مطالعه این مقالات شاید بتوان به جمع بندی محتاطانه ای دست یافت، ولی باید این موضوع را به خاطر سپرد که رفتار غذایی مردم در بحران های اقتصادی در هر کشور ریشه در بستر فرهنگی و ساختار اجتماعی و اقتصادی دارد و بسیار متاثر از سیستم غذایی آن کشور است، بنابراین طبیعی است که آنچه رکود اقتصادی بر سر عادات غذایی مردم آمریکا می آورد با آنچه بر سر عادات غذایی ساکنان خاورمیانه یا کشورهای آسیایی می آورد قابل مقایسه نباشد.

قانون اِنگِل (Engel’s Law)

ارنست اِنگِل، آمارشناس آلمانی، در قرن نوزدهم مطالعه ای انجام داد که نتیجه آن فرضیه ای شد به نام قانون اِنگِل. بر اساس این تیوری خانواده های پردرآمد، سهم کمتری از درآمدشان را صرف تهیه غذا می کنند، در حالی که خانواده های کم درآمد باید بخش بزرگی از درآمدشان را برای این منظور خرج کنند. به عبارت ساده تر هرچه درآمد بیشتر شود، درصد کمتری از حقوق برای غذا خرج می شود. در واقع بخش بزرگی از درآمد خانواده های پردرآمد، صرف تحصیل و تفریح و فقط بخش کوچکی صرف غذا می شود، در حالی که در خانواده های کم درآمد درصد بیشتر صرف غذا و درصد کمتر صرف تحصیل و تفریح می شود. در بررسی داده های موجود از اداره آمار کار آمریکا بین سال های 2015 تا 2019 خانواده های پردرآمد آمریکایی 6/6 درصد از درآمد سالیانه شان را خرج غذا کردند، در حالی که خانواده های کم درآمد 4/35 درصد از درآمدشان برای تهیه غذا هزینه شد.

این بدان معناست که در دوران رشد اقتصادی، غذا اولویت اصلی در بودجه خانواده نیست ولی در دوران رکود اقتصادی و کاهش درآمد، غذا اهمیت بیشتری در بودجه خانواده پیدا می کند. هرچه بودجه محدودتر شود، غذا سهم بزرگ تری از درآمد را به خود اختصاص می دهد. به همین دلیل هم نوع تاثیرگذاری بحران های اقتصادی در کشورهای پردرآمد و در کشورهای کم درآمد بسیار متفاوت است. یک بحران اقتصادی در کشورهای کم درآمد می تواند بخش بزرگی از جمعیت را به مرز سوء تغذیه و گرسنگی برساند، در حالی که همان بحران در کشوری با درآمد بالا می تواند به شکل تغییر در نوع رژیم غذایی افراد یا تغییر در کیفیت غذای مصرفی خود را نشان دهد.

عادت های غذایی در رکود اقتصادی

بحران اقتصادی مردم را خانه نشین می کند، آنها کمتر تفریح می کنند و زمان بیشتری را در خانه می گذرانند. هرچه پول کمتری داشته باشند، کمتر به رستوران می روند. به همین دلیل هم بر اساس آمار منتشرشده فروش سوپرمارکت ها در طول رکود بزرگ سال 2008، نسبت به سال های قبل بیشتر ولی در مقابل آن فروش رستوران ها کمتر از سال های قبل از رکود شد. در دوران رکود بزرگ هزینه رستوران رفتن آمریکایی ها حدود 18 درصد کاهش داشت. 10 سال طول کشید تا مردم بتوانند به اندازه قبل از دوران رکود، برای رستوران رفتن هزینه کنند. جای تعجب نیست که چرا سال های 2009 و 2010 را بدترین سال های صنعت رستوران داری می دانند.

طبیعتاً وقتی مردم نتوانند به رستوران بروند، پخت وپز در منزل و تهیه غذای خانگی رواج پیدا می کند و خبر خوب می تواند این باشد که خانواده ها تعداد وعده های غذایی بیشتری را در کنار هم صرف می کنند. ولی غذا پختن در منزل چندان هم برای همه مردم خوشایند نیست. با همه مشکلات مالی به دلیل ارزان بودن نسبی غذاهای فست فود در آمریکا، بعضی از مردم ترجیح می دهند به جای آشپزی، از یک فست فود غذا سفارش دهند. به همین دلیل هم فروش رستوران هایی مانند مک دونالد در اوج بحران اقتصادی نه تنها کاهش پیدا نکرد، بلکه رشد اندکی نیز تجربه کرد. فروش این شرکت در سال 2009 افزایشی معادل 4/5 درصد داشت. رستوران های ارزان در بحران های مالی بازار پررونقی پیدا می کنند و سهم مشتری های رستوران های دیگر را نیز از آن خود می کنند. ولی برخلاف آمریکا، در انگلستان فروش همه رستوران ها، کافه ها، دکه های فروش غذا کاهش پیدا کرد ولی مصرف غذاهای نیمه آماده و از پیش آماده شده در این کشور بسیار افزایش یافت. مشکل اینجاست که حتی اگر قشر بزرگی از مردم نیز به غذا پختن در منزل روی بیاورند بازهم این روند نمی تواند لزوماً به معنی افزایش کیفیت تغذیه باشد. تجربه ثابت کرده است که در شرایط بحرانی اقتصاد، مردم مضطرب هرگز به سبزیجات آب پزشده و غذاهای کم کالری روی نمی آورند. در واقع آنها بیشتر به ماکارونی، پنیرهای فرآوری شده و غذاهای سرخ کردنی پرنمک و پرکالری متوسل می شوند تا بر اضطراب و استرس ناشی از شرایط محیطی غلبه کنند.

براساس گزارش تجارت فردا، در مجموع بیشتر مقالات این نظریه را تایید می کنند که وقتی بودجه خانواده محدود می شود، کیفیت تغذیه نیز کاهش می یابد. البته تعداد معدودی مقاله نیز وجود دارد که بحران اقتصادی را عاملی موثر در جهت ارتقای کیفیت تغذیه می دانند. تحلیل بخشی از این مقالات حول این فرض متمرکز است که به دلیل مصرف بیشتر غذای خانگی، کیفیت تغذیه بهبود می یابد. ولی به نظر می آید که آنچه اکثر پژوهشگران بر آن اتفاق نظر دارند این است که شرایط تغذیه با وضعیت اقتصادی ارتباط مثبت دارند؛ هرچه اوضاع اقتصادی بهتر، کیفیت تغذیه بالاتر. برای مثال گزارش سال 2010 بازار ارگانیک انگلستان نشان می دهد که فروش این محصولات پس از رکود جهانی از دو میلیارد پوند به 84/1 میلیارد پوند کاهش پیدا کرد. بر اساس این گزارش فروش گوشت تازه 7/22 درصد و فروش میوه و سبزیجات 8/14 درصد کم شد. مطالعه دیگری در سال 2013 بر روی هزار نفر از شهروندان لیتوانی انجام شد و داده های آن با مطالعه مشابهی که در سال 2007 در آن کشور انجام شده بود، مقایسه شد. این پژوهش نیز نشان می دهد که در سال 2007 مردم لیتوانی هنگام خرید مواد غذایی 32 درصد انتخابشان تحت تاثیر قیمت بود که این رقم در سال 2013 به 8/36 درصد رسید. آنها قبل از بحران اقتصادی 6/33 درصد انتخابشان در گرو مزه غذاها بود، ولی بعد از بحران مزه غذاها تاثیر 27درصدی بر انتخاب آنها داشت (ژورنال اروپایی سلامت عمومی، اکتبر 2013). این نتایج یعنی بحران اقتصادی باعث شده بود که مردم بیشتر به قیمت و کمتر به مزه غذا توجه کنند. نتایج پژوهشی هم که مک فادن و لاسک انجام داده اند در مقاله ای در سال 2021 منتشر شد. در این پژوهش آنها به بررسی میزان فروش مواد غذایی مختلف در رکود اقتصادی می پردازند. نتایج این مطعه نشان می دهد که با کاهش 10درصدی درآمد در میان قشر متوسط آمریکایی ها، مصرف تخم مرغ، شیرتازه و خامه و نوشیدنی های غیرالکلی افزایش پیدا می کند.

مطالعه بزرگی که سال 2021 در ژورنال «تغذیه رفتاری و فعالیت فیزیکی» منتشر شد، داده های مربوط به عادات غذایی در سراسر دنیا در اوج رکود بزرگ را مورد بررسی قرار می دهد. البته نویسندگان این تحقیق تاکید دارند، با توجه به اینکه داده های جمع آوری شده حتی داده های مربوط به یک کشور بسیار متناقض است، دستیابی به یک نتیجه قطعی ممکن نیست، ولی پس از مطالعه ده ها تحقیق و بررسی انبوهی از داده های جمع آوری شده از کشورهای مختلف نتیجه گیری کلی و محتاطانه آنها از این مطالعه این است که بحران اقتصادی در کشورهای پردرآمد (مانند آمریکا، ایتالیا و انگلستان) با کاهش مصرف کالری، اما در کشورهایی با درآمد متوسط (پاکستان و گواتمالا) با افزایش مصرف کالری همراه است. بر اساس یافته های این پژوهش رکود اقتصادی مصرف میوه و سبزی ها را بسیار کاهش می دهد، ولی این کاهش در میان قشر کم درآمد و پایین جامعه بسیار بیشتر است. علاوه بر آن بر خلاف یافته های مطالعاتی که بر آمریکا متمرکز بود، مطالعه داده های جمع آوری شده از کشورهای مختلف نشان می دهد مصرف فست فود، محصولات شیرین و نوشیدنی های غیرالکلی در کل دنیا در دوران رکود کم می شود. این مطالعه همچنین افزایش مصرف تخم مرغ در بیشتر کشورهای دنیا در دوران رکود را تایید می کند.

بر اساس مقاله ای از فوربس، در نظرسنجی که از هزار نفر آمریکایی به عمل آمد 25 درصد آنها اذعان داشتند که در دوران رکود اقتصادی مواد غذایی پرکالری مصرف کرده اند. پزشکان، متخصصان تغذیه و مربیان ورزشی نیز شکایت دارند که همزمان با بحران اقتصادی با روی آوردن مردم به کیک، چیپس و پیتزا که در آمریکا غذاهایی ارزان محسوب می شوند، دور کمر بیماران آنها در حال افزایش است. در این مقاله آمده است که به دلیل ارزان بودن غذاهای فرآوری شده مانند غذاهای نیمه آماده برای پخت در مایکرویو و نودل، مردم در تنگناهای مالی شان این غذاها را به غذاهای سالم و ارگانیک ترجیح می دهند.

در مطالعه ای که در سال 2021 از سوی دانشگاه آمریکایی Sacred Heart با موضوع تغذیه آمریکایی ها در دوران رکود انجام شد می بینیم که بزرگسالان در این دوران به مصرف غلات تصفیه شده (غلات بدون سبوس و بدون مواد مغذی) و روغن جامد روی می آورند و مصرف شکر در کودکان به طرز چشمگیری افزایش پیدا می کند. پژوهشگران این مطالعه داده های جمع آوری شده قبل از سال های 2005 و 2006 را با داده های مربوط به سال های 2007 تا 2010 یعنی دوران رکود جهانی و همچنین داده های مربوط به سال های 2011 تا 2014 مقایسه کردند. به نظر می آید که در دوران رکود خانواده ها مواد غذایی ارزان را جایگزین مواد غذایی سالم می کنند. نکته اینجاست که شاید میزان غذای مصرفی در طبقه متوسط جامعه کاهش چشمگیری پیدا نکرده باشد، ولی کیفیت و تنوع غذایی به شدت تحت تاثیر این رکود قرار می گیرد. حتی بحران اقتصادی باعث می شود که کودکان روزانه 200 کالری بیشتر مصرف کنند.

هله هوله خوری و پرخوری

حتماً شنیده اید که می گویند استرس موجب پرخوری می شود. به گزارش انجمن روان شناسی آمریکا تحقیقات ثابت کرده است که سطح اضطراب و استرس ارتباط مستقیمی با میزان تمایل برای خوردن غذاهای پرکالری و چرب دارد. نتایج نظرسنجی ها نیز نشان داده است که مردم در زمان استرس از خوردن به عنوان ابزاری برای حواس پرتی استفاده می کنند. روان شناسان نیز معتقدند در شرایط پراسترس مردم غذا خوردن را راهی برای مقابله با اضطراب هایشان می دانند. آنها در این شرایط معمولاً اهمیت نمی دهند که چه چیزی می خورند، برنامه غذایی شان نامنظم می شود و هرچه در دسترس شان باشد می خورند (آیریش ایندیپندنت، 2009). ازاین رو اولین پیامد یک شرایط بحرانی تغییر رفتار غذایی مردم و فراهم شدن زمینه برای پرخوری، ناسالم خوری و افزایش وزن آنهاست. بر اساس مطالعه ای که مرکز تحقیقات مینتل انجام داده است در ماه های اخیر که سطح نگرانی آمریکایی ها از شرایط اقتصادی بالا رفته است، مصرف چیپس و پاپ کورن به شدت افزایش پیدا کرده است (بیزینس اینسایدر، 2023). در اوج بحران اقتصادی سال 2008 نیز فروش بستنی افزایش 20درصدی داشت، زیرا نه تنها خوراکی ارزان قیمتی بود، بلکه می توانست حال روحی مردم را نیز بهبود ببخشد.

پدیده دیگری که در دوران رکود اقتصادی شاهد آن هستیم گرایش مردم به سمت مصرف هله هوله است. هله هوله ها مواد غذایی حال خوب کن (Comfort Foods) هستند که بیشتر آنها با نوعی حس نوستالژی همراه اند. عملکرد این غذاها بدین گونه است که سیستم پاداش مغز را فعال می کنند و به هوس های دایمی منجر می شوند که نوعی حس مداوم گرسنگی را ایجاد می کنند. مشکل اینجاست که اسنک ها و انواع هله هوله ها معمولاً مملو از شکر، چربی و بسیار پرانرژی هستند و بسیاری از آنها فاقد ارزش غذایی هستند.

در واقع رکود و بی ثباتی اقتصادی فقط موجب کم شدن غذای مصرفی خانواده ها نمی شود. در این شرایط شاید مردم سیر باشند اما این کیفیت غذای آنهاست که قربانی وضع موجود اقتصادی شده است. مردم شروع به مصرف غذای ارزان می کنند و دیگر متعهد به هیچ رژیم غذایی نیستند. آنچه مردم می خورند نه تنها تحت تاثیر درآمدشان بلکه تحت تاثیر سلامت روان شان نیز قرار دارد، بنابراین هرچه اقتصاد بحران زده تر باشد، خورد وخوراک مردم نابسامان تر شده، تنوع آن کمتر می شود و کیفیت آن پایین تر می آید. باید پذیرفت که غذای سالم، کم کالری و ارگانیک آخرین دغدغه کسی است که کارش را از دست داده است، قسط هایش پرداخت نشده و حساب بانکی اش خالی است.

217