معاملات فیوچرز حرام است؟

معاملات فیوچرز از نظر شرعی جواب قطعی و یکسانی نداره. بعضی از مراجع با شرایطی اون رو حلال می دونن و بعضی دیگه به خاطر ابهامات و شباهت به قمار، حرام. در بازارهای مالی امروز، به خصوص بازار ارزهای دیجیتال، اسم معاملات فیوچرز (آتی) خیلی به گوشمون می خوره. خیلی از معامله گرها وسوسه می شن که از نوسانات شدید بازار سود ببرن، اما اگه مسلمون باشید، حتماً ته دلتون این سوال پیش میاد که اصلاً این نوع معامله از نظر شرعی درسته؟ حلاله یا حرامه؟ این دغدغه کاملاً طبیعیه، چون دین اسلام برای تمام جنبه های زندگی، از جمله کسب و کار و معاملات، احکام مشخصی داره. برای همین، خیلی مهمه که قبل از اینکه وارد این دنیای پر از هیجان بشیم، حسابی تحقیق کنیم و از حلال بودن کارهای مون مطمئن باشیم.

توی این مقاله، می خوایم حسابی ریز بشیم و ببینیم تکلیف معاملات فیوچرز از دیدگاه شرع چیه. از اینکه فیوچرز اصلاً چی هست و چطور کار می کنه شروع می کنیم، بعد میریم سراغ مبانی فقهی که ممکنه باعث حرمت یه معامله بشن (مثل ربا، غرر و قمار). بعدش هم نظرات مراجع تقلید بزرگ شیعه رو دونه به دونه بررسی می کنیم تا یه تصویر روشن و کامل به دست بیاریم. خیالتون راحت، طوری براتون توضیح می دیم که هر ابهامی تو ذهنتون هست، برطرف بشه و بتونید با خیال راحت تصمیم بگیرید.

معاملات فیوچرز (آتی) چیه و چطور کار می کنه؟

قبل از اینکه بخوایم درباره حلال و حرام بودن یه چیزی حرف بزنیم، اول باید ببینیم اون چیز اصلاً چی هست و چطور کار می کنه، درسته؟ معاملات فیوچرز، که بهش معاملات آتی هم می گن، یه جور قرارداده که توش دو نفر توافق می کنن یه دارایی خاص (مثلاً یه ارز دیجیتال مثل بیت کوین یا اتریوم) رو توی یه تاریخ مشخص تو آینده و با یه قیمت از پیش تعیین شده، خرید و فروش کنن.

شاید بپرسید خب این چه فرقی با خرید و فروش معمولی داره؟ فرقش اینه که تو فیوچرز، شما همین الان دارایی رو نمی خرید یا نمی فروشید، بلکه فقط روی «قرارداد» خرید یا فروش اون در آینده معامله می کنید. هدف اصلی از این کار چیه؟ بیشتر اوقات برای اینه که از بالا و پایین رفتن قیمت اون دارایی، سود به دست بیارن. مثلاً اگه فکر می کنید قیمت بیت کوین تا ماه دیگه می ره بالا، می تونید یه قرارداد فیوچرز بخرید که توش توافق کردید ماه دیگه بیت کوین رو با قیمت امروز بخرید. اگه پیش بینیتون درست از آب دربیاد، شما سود می کنید. البته، یه هدف دیگه هم داره که بهش می گن پوشش ریسک (Hedging)؛ یعنی اگه از نوسانات قیمت یه دارایی نگرانید، با فیوچرز می تونید خودتون رو بیمه کنید، اما خب این بحثش کمی تخصصی تره.

ویژگی های مهم فیوچرز

معاملات فیوچرز چند تا ویژگی خیلی مهم داره که دونستن شون برای درک بحث شرعی اش ضروریه:

• عدم مالکیت واقعی دارایی: یکی از مهمترین نکات اینه که شما توی معامله فیوچرز، خودِ دارایی رو نمی خرید. یعنی اگه شما قرارداد فیوچرز بیت کوین رو خریدید، مالک واقعی بیت کوین نمی شید. فقط روی تغییرات قیمت اون قرارداد معامله می کنید.
• استفاده از اهرم (Leverage): اینجا داستان جذاب تر می شه! اهرم یعنی شما می تونید با سرمایه ای که دارید، چندین برابر بیشتر معامله کنید. مثلاً با اهرم ۱۰ برابر، اگه ۱۰۰ دلار سرمایه دارید، می تونید روی ۱۰۰۰ دلار معامله انجام بدید. این امکان سودهای خیلی بزرگی رو بهتون می ده، اما خب ریسک از دست دادن سرمایه هم به همون نسبت چند برابر می شه.
• تسویه: معاملات فیوچرز معمولاً به دو روش تسویه می شن: تحویل فیزیکی (که توی بازار کالا رایجه) یا تسویه نقدی. تو بازار ارز دیجیتال، تقریباً همیشه تسویه به صورت نقدی انجام می شه. یعنی وقتی قرارداد به تاریخ انقضا می رسه یا شما قبل از اون معامله تون رو می بندید، سود یا ضررتون به صورت نقدی حساب می شه و نیازی نیست که خودِ دارایی واقعی رو تحویل بگیرید یا بدید.

انواع فیوچرز در ارز دیجیتال

توی بازار ارز دیجیتال، دو نوع اصلی فیوچرز داریم:

1. فیوچرز استاندارد (Standard Futures): اینا همون قراردادهای آتی معمولی هستن که یه تاریخ انقضای مشخص دارن و تو اون تاریخ تسویه می شن.
2. فیوچرز پرپچوال (Perpetual Futures): این نوع فیوچرز تاریخ انقضا نداره و شما می تونید تا هر زمانی که دوست دارید، معامله تون رو باز نگه دارید. اما یه مکانیزم داره به اسم Funding Rate (یا نرخ تأمین مالی) که برای حفظ تعادل بین قیمت فیوچرز و قیمت واقعی دارایی طراحی شده. این Funding Rate هر چند ساعت یک بار (مثلاً هر ۸ ساعت) بین معامله گرای لانگ (خریدار) و شورت (فروشنده) مبادله می شه. اگه نرخ مثبت باشه، لانگ ها به شورت ها پول می دن و اگه منفی باشه، شورت ها به لانگ ها. این دقیقاً همون چیزیه که تو بحث شرعی، بهش سواپ (Swap) هم می گن و ممکنه مشکل ربا داشته باشه.

چرا بعضی ها می گن معاملات فیوچرز مشکل شرعی داره؟ (مبانی فقهی حرمت)

خب، حالا که فهمیدیم فیوچرز چیه، بریم سراغ اینکه چرا ممکنه از نظر شرعی مشکل ساز باشه. اسلام برای اینکه معاملات بین آدما عادلانه و شفاف باشه و حق کسی ضایع نشه، یه سری قوانین گذاشته. سه تا از مهمترین چیزایی که یه معامله رو ممکنه حرام کنه، ربا، غرر و قماره. بیایید ببینیم فیوچرز چطور می تونه با اینا گره بخوره:

ربا (بهره)

ربا یعنی گرفتن سود اضافی و بدون زحمت از قرض دادن پول. تو اسلام، ربا به شدت حرامه و گناه بزرگی محسوب می شه. حالا ربطش به فیوچرز چیه؟ جایی که بحث اهرم (Leverage) پیش میاد. وقتی شما با اهرم معامله می کنید، در واقع صرافی یا پلتفرم بهتون پول قرض می ده تا حجم معامله تون رو زیاد کنید. اگه این قرض دادن با گرفتن بهره یا سودی باشه که از قبل تعیین شده و بابت خودِ قرض باشه، این همون ربای حرامه. مخصوصاً تو فیوچرز پرپچوال که گفتیم Funding Rate (سواپ) داره، اگه این نرخ واقعاً سود یا بهره ای باشه که بابت قرض (مثلاً قرض اهرم) پرداخت یا دریافت می شه، ممکنه حکم ربا پیدا کنه.

غَرَر (ابهام و جهالت)

غرر یعنی معامله ای که توش ابهام و جهالت زیادی وجود داره و طرفین معامله از جزئیات اصلی بی خبرن یا ریسک نامعقولی داره. این ابهام می تونه توی قیمت، زمان تحویل، کیفیت یا حتی وجود دارایی باشه. اسلام معاملات غرری رو باطل می دونه چون باعث دعوا و ضرر و زیان میشه. حالا چطور به فیوچرز ربط پیدا می کنه؟

بعضیا می گن توی فیوچرز، چون شما مالک واقعی دارایی نمی شید و فقط روی قیمت آینده معامله می کنید، یه نوع ابهام یا جهالت وجود داره. یعنی انگار شما چیزی رو می خرید یا می فروشید که اصلاً وجود خارجی نداره یا حداقل مال شما نیست. اگه شرایط قرارداد شفاف نباشه، احتمال غرر بیشتر هم می شه.

قمار (میسر)

قمار یا میسر یعنی شرط بندی روی یه اتفاق نامعلوم که فقط با شانس مشخص می شه و یه طرف پول می بره و یه طرف از دست می ده. تو اسلام قمار هم مثل ربا به شدت حرامه، چون باعث از بین رفتن پول و وقت آدما می شه و به روابط اجتماعی آسیب می زنه. حالا فیوچرز چه ربطی به قمار داره؟

اینجا دیگه بحث تخصصی تر می شه. بعضیا معتقدن که معاملات فیوچرز، به خصوص اگه با اهرم بالا انجام بشه و بدون تحلیل و فقط بر اساس شانس و گمان باشه، خیلی شبیه قماره. چون انگار دارید روی بالا یا پایین رفتن قیمت شرط می بندید. اگه هدف اصلی از معامله، فقط پیش بینی قیمت باشه بدون اینکه مبادله واقعی کالا یا خدمت در کار باشه، شباهت به قمار بیشتر می شه. البته، یه تفاوت مهم با قمار اینه که تو فیوچرز (برخلاف قمار) شما می تونید با تحلیل و دانش، ریسک تون رو مدیریت کنید، اما اگه فقط به شانس تکیه کنید، خب شبیه قمار می شه.

حکم شرعی معاملات فیوچرز به دلیل ماهیت پیچیده و وجود مواردی مثل اهرم (که می تواند به ربا منجر شود)، ابهام در مالکیت دارایی (غرر) و شباهت احتمالی به شرط بندی (قمار)، نیازمند بررسی دقیق فقهی و آگاهی از دیدگاه مراجع تقلید است.

نظر مراجع تقلید درباره حلال یا حرام بودن فیوچرز چیه؟

رسیدیم به بخش اصلی و مهم ماجرا؛ اینکه مراجع تقلید بزرگ ما درباره معاملات فیوچرز چی می گن. راستش رو بخواهید، جواب قطعی و یکسانی برای این سوال وجود نداره و هر مرجع محترم، با توجه به برداشت های فقهی خودش، ممکنه نظرات متفاوتی داشته باشه. این تفاوت ها هم معمولاً به شرایط و جزئیاتی برمی گرده که برای هر معامله در نظر گرفته می شه.

دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای

دفتر مقام معظم رهبری در مورد معاملات فیوچرز (آتی) فرموده اند که: «اگر معامله به صورت تعهد بر خرید و فروش در زمان مشخص باشد و در آن قصد قمار وجود نداشته باشد، اشکالی ندارد.» اما یه نکته مهم رو هم اضافه کردن که: «اگر سوددهی صرفاً بر اساس پیش بینی قیمت ها و بدون انجام معامله واقعی باشد، مالکیت درآمد حاصل از آن، بنابر احتیاط واجب صحیح نیست.»

این یعنی از نظر ایشون، اگه ماهیت فیوچرز یه تعهد واقعی برای خرید یا فروش باشه و هدف اصلی قمار نباشه، می تونه حلال باشه. اما اگه فقط روی هوا و با پیش بینی خالی پول در بیارید، اینجا احتیاط واجبه و ممکنه حلال نباشه. البته تاکید بر رعایت قوانین جمهوری اسلامی هم هست.

دیدگاه حضرت آیت الله سیستانی

آیت الله سیستانی هم معاملات فیوچرز رو در صورتی که «جز عقود بیع (خرید و فروش)» محسوب بشه و «مال و قیمت معین و روشن» داشته باشه و «تمامی شرایط روشن» باشه، جایز می دونن. ایشون به صراحت فرموده اند که اگر توی معامله، «شرط بندی، تقلب (غش) یا ابهام (غرر)» وجود داشته باشه، معامله ممنوعه.

پس، از نظر ایشون هم شفافیت کامل، مشخص بودن همه جزئیات و نبودن هیچ گونه ابهام، تقلب یا قصد قمار، شرط اصلی حلال بودنه.

دیدگاه حضرت آیت الله مکارم شیرازی

حضرت آیت الله مکارم شیرازی موضع سخت گیرانه تری دارن و معاملات فیوچرز رو به طور کلی «حرام» می دونن. دلیل اصلی ایشون هم وجود «ابهام، عدم قطعیت (غرر) و شباهت به قمار» در این نوع معاملات هست. ایشون معتقدن که ماهیت فیوچرز، به دلیل عدم مالکیت واقعی و وجود ریسک های بالا، با اصول فقهی اسلام سازگار نیست.

دیدگاه حضرت آیت الله وحید خراسانی

آیت الله وحید خراسانی هم مثل بعضی مراجع دیگه، جواز معاملات فیوچرز رو مشروط می دونن. ایشون فرموده اند که این معاملات «در صورتی که خالی از ابهام و غرر باشد و مطابق با موازین شرعی انجام شود»، جایزه. این نظر هم تاکید زیادی روی شفافیت و نبودن ابهام داره.

اشاره به دیدگاه های دیگر

برخی مراجع دیگر هم ممکن است دیدگاه های مشابهی با موارد ذکر شده داشته باشند. مثلاً آیت الله نوری همدانی نیز معاملات فیوچرز را به دلیل شباهت به قمار و غرر، حرام می دانند. مهم این است که هر فرد به فتوای مرجع تقلید خودش عمل کند و در صورت تردید، مستقیماً از دفتر ایشان استفتاء کند.

برای اینکه بهتر بتونیم نظرات این عزیزان رو مقایسه کنیم، یه جدول کوچک براتون آماده کردیم:

مرجع تقلید	نظر کلی	شرایط/دلایل اصلی
حضرت آیت الله خامنه ای	جواز با شرایط	تعهد بر خرید/فروش، عدم قصد قمار، عدم سوددهی صرفاً بر اساس پیش بینی، رعایت قوانین
حضرت آیت الله سیستانی	جواز با شرایط	عقد بیع بودن، مال و قیمت معین، عدم شرط بندی، تقلب یا غرر
حضرت آیت الله مکارم شیرازی	حرمت	وجود ابهام (غرر)، عدم قطعیت، شباهت به قمار
حضرت آیت الله وحید خراسانی	جواز با شرایط	خالی بودن از ابهام (غرر)، مطابق با موازین شرعی
حضرت آیت الله نوری همدانی	حرمت	شباهت به قمار و غرر

اگه معاملات فیوچرز حلال باشه، چه شرط هایی باید رعایت بشه؟

خب، با توجه به نظرات بعضی از مراجع که با شرایط خاصی معاملات فیوچرز رو جایز می دونن، حالا می خوایم ببینیم این «شرایط خاص» دقیقاً چی هستن و چطور می تونیم مطمئن بشیم که معامله مون حلاله. رعایت این نکات برای هر مسلمونی که می خواد تو این بازار فعالیت کنه، از نون شب واجب تره!

قرارداد باید کاملاً شفاف باشه (غرر نباشه)

یادتونه گفتیم «غرر» یعنی ابهام؟ اولین و مهمترین شرط اینه که تمام جزئیات قرارداد فیوچرز باید عین آب زلال، روشن و شفاف باشه. یعنی چی؟ یعنی:

• موضوع معامله: دقیقاً مشخص باشه روی چه دارایی ای معامله می کنید (مثلاً بیت کوین).
• قیمت: قیمت توافقی و نحوه محاسبه اش کاملاً معلوم باشه.
• زمان: تاریخ تسویه یا انقضای قرارداد دقیقاً مشخص باشه.
• شرایط: همه شروط، کارمزدها، نحوه تسویه و هر نکته دیگه که به معامله مربوط می شه، باید از قبل شفاف و بدون ابهام باشه.

اگه حتی یه ذره ابهام تو این مسائل وجود داشته باشه، ممکنه معامله به مشکل شرعی بربخوره.

به قصد قمار و شرط بندی نباشه

این هم یه شرط خیلی مهمه. اگه نیت شما از ورود به فیوچرز، فقط یه جور شرط بندی روی بالا یا پایین رفتن قیمت باشه، بدون هیچ تحلیل و دانش و فقط با اتکا به شانس، این معامله شبیه قمار می شه و حرام خواهد بود. باید نیت شما کسب سود از طریق «تحلیل اقتصادی» و «مدیریت ریسک» باشه، نه فقط یه لاتاری یا بخت آزمایی.

خبری از بهره ربوی (ربا) نباشه

ربا که دیگه تکلیفش مشخصه، حرامه. پس باید مطمئن بشید که توی هیچ جای معامله فیوچرز، بحث بهره ربوی پیش نمیاد. اینجا بحث «سواپ» یا همون Funding Rate توی فیوچرز پرپچوال خیلی مهم می شه. اگه این Funding Rate در واقع همون بهره ای باشه که بابت قرض دادن اهرم گرفته یا داده می شه، می تونه حکم ربا پیدا کنه.

بعضی از صرافی ها و پلتفرم ها برای حل این مشکل، «حساب های اسلامی» (Swap-Free Accounts) رو ارائه می دن که توشون این بهره شبانه حذف شده یا به شکل دیگه ای (مثلاً کارمزد ثابت) جایگزین شده که از نظر شرعی مشکلی نداشته باشه. اگه از این حساب ها استفاده کنید، خیالتون از بابت ربا راحت تره.

تسویه باید عادلانه و درست باشه

نحوه تسویه قرارداد هم باید کاملاً عادلانه و بر اساس قیمت های توافق شده باشه و هیچ گونه ظلمی به هیچ کدوم از طرفین معامله وارد نشه. یعنی اگه سود یا ضرری هست، دقیق و بر اساس مفاد قرارداد محاسبه و پرداخت بشه.

چالش مالکیت واقعی

یادتونه گفتیم تو فیوچرز مالک واقعی دارایی نمی شید؟ این یه چالش شرعیه. مراجع مختلف برای حل این موضوع، پیشنهاداتی دارن. مثلاً بعضیا می گن اگه این معامله رو بشه در قالب «بیع سلف» (پیش خرید یه چیزی که هنوز وجود نداره اما مشخصاتش معلومه) یا «اجاره» جا داد، ممکنه حلال باشه. اما این بحث خیلی تخصصی تره و برای عموم معامله گرها شاید فهمش سخت باشه. مهم اینه که ماهیت قرارداد جوری باشه که با اصول مالکیت در اسلام تعارض اساسی نداشته باشه.

خلاصه که حلال بودن معاملات فیوچرز، یه سری اما و اگر داره که باید خیلی دقیق بهشون توجه کنید. اگه این شرط ها رعایت نشن، ممکنه حسابتون به مشکل شرعی بربخوره.

فیوچرز ارز دیجیتال، چالش های شرعی خاص خودش رو داره؟

وقتی اسم ارز دیجیتال میاد، قضیه یه کوچولو پیچیده تر هم می شه. چون خودِ ماهیت ارز دیجیتال هم از نظر شرعی برای خیلی ها سواله. البته اینجا خیلی وارد اون بحث نمی شیم و فرض می کنیم خودِ ارز دیجیتال (مثل بیت کوین و اتریوم) فی نفسه مشکل شرعی نداره. اما خب فیوچرز ارز دیجیتال چند تا چالش دیگه هم داره:

ماهیت خود ارز دیجیتال

اولین چالش، همین ماهیت خودِ ارز دیجیتاله. آیا از نظر شرعی، ارزهای دیجیتال اصلاً «مال» محسوب می شن که بشه روشون معامله کرد؟ آیا «مثمن» (چیزی که در قبال پول مبادله می شه) هستن؟ این خودش یه بحث عمیقه که مراجع هنوز به یه اجماع کامل نرسیدن. بعضی ها با شرایطی اون رو مال می دونن و بعضی ها با احتیاط برخورد می کنن. اگه خودِ ارز دیجیتال ماهیت شرعی درستی نداشته باشه، خب معامله فیوچرز روی اون هم زیر سوال می ره. (البته، برای اطلاعات بیشتر می تونید مقاله ما رو درباره حکم شرعی ارز دیجیتال مطالعه کنید).

اهرم (Leverage) و حکم شرعی اون

قبلاً گفتیم اهرم چیه و چطور می تونه سود و ضرر رو چند برابر کنه. چالش شرعی اهرم اینه که شباهت زیادی به «قرض ربوی» داره. وقتی صرافی به شما اهرم می ده، در واقع داره بهتون پول قرض می ده تا باهاش معامله کنید. اگه این قرض دادن با سود باشه (که همون Funding Rate توی فیوچرز پرپچوال می تونه باشه)، خب اینجا با ربا طرفیم که حرامه.

حالا برای اینکه اهرم حلال بشه، چه راهکارهایی هست؟

• وکالت: یه راه اینه که معامله گر به صرافی وکالت بده تا به جای اون، با سرمایه صرافی معامله کنه و در سود یا ضرر شریک باشن (البته با قوانین شرعی).
• مضاربه: راه دیگه می تونه قرارداد مضاربه باشه. یعنی سرمایه از صرافی باشه و کار از معامله گر، و سود بینشون تقسیم بشه.

نکته مهم اینه که منبع اهرم باید شفاف باشه و هیچ گونه بهره ربوی ای بهش تعلق نگیره. بعضی از پلتفرم ها خودشون سعی می کنن مدل های شرعی برای اهرم پیاده سازی کنن که معامله گرها نگران نباشن.

پلتفرم های غیرمتمرکز (DEX) و متمرکز (CEX)

پلتفرم های معامله گر ارز دیجیتال به دو دسته اصلی تقسیم می شن: متمرکز (مثل بایننس یا کوکوین) و غیرمتمرکز (مثل dYdX یا GMX). از نظر شرعی، این تفاوت می تونه مهم باشه:

• پلتفرم های متمرکز (CEX): اینا شرکت های مشخصی هستن که قوانینی دارن و میشه باهاشون ارتباط برقرار کرد. اگه این پلتفرم ها قوانین شرعی رو رعایت کنن و حساب های اسلامی ارائه بدن، معامله توشون راحت تره.
• پلتفرم های غیرمتمرکز (DEX): اینا روی بلاکچین کار می کنن و هیچ نهاد مرکزی ای ندارن. نظارت شرعی روی این پلتفرم ها خیلی سخته، چون هیچ کس مسئول مستقیم نیست و شما با یه کد و قرارداد هوشمند سروکار دارید. پیدا کردن منبع اهرم یا بررسی اینکه آیا Funding Rate واقعاً رباست یا نه، تو DEXها پیچیده تره.

خلاصه کلام اینکه، فیوچرز ارز دیجیتال یه کم دردسر شرعی بیشتری داره و باید با دقت بیشتری واردش بشید.

معاملات تعهدی: یه راه حلال برای معامله گرای مسلمان؟

حالا که حسابی گیج شدیم که بالاخره فیوچرز حلاله یا حرام، خوبه که با یه جایگزین مطمئن تر و حلال آشنا بشیم: «معاملات تعهدی». این مدل توی ایران و تحت نظارت «شورای فقهی سازمان بورس» تصویب شده تا معامله گرای مسلمان بتونن با خیال راحت توی بازارهای مالی، از جمله ارز دیجیتال، فعالیت کنن.

معاملات تعهدی چی هست؟

معاملات تعهدی یه مدل مالیه که به شما اجازه می ده بدون اینکه تمام پول یه دارایی رو داشته باشید، اونو بخرید (لانگ) یا حتی بفروشید (شورت) و از نوسانات قیمت سود ببرید. دقیقاً مثل فیوچرز یه جورایی عمل می کنه، اما با یه تفاوت بزرگ: ساختارش از پایه شرعیه.

سازوکار شرعی اش چطوره؟

کلید حلال بودن معاملات تعهدی اینه که اومده تمام اون موانع شرعی که تو فیوچرز دیدیم رو برداشته:

• حذف قرض ربوی: تو معاملات تعهدی، خبری از قرض دادن پول با بهره نیست. به جاش، یه قرارداد «وکالت» و «مصالحه در سود» داریم. یعنی شما به یه نهاد مالی یا شخص (که وکالت دهنده است) وکالت می دید که از طرف اون با دارایی اش معامله کنید.
• وکالت و مصالحه در سود: مالک دارایی به شما (وکالت گیرنده) اختیار می ده که دارایی رو بخرید یا بفروشید. شما در ازای گذاشتن یه وثیقه، این کار رو می کنید و در پایان معامله، یا خود دارایی رو برمی گردونید یا معادلش رو. سود حاصل از این معامله هم بر اساس قرارداد بین شما و وکالت دهنده (مالک اصلی) تقسیم می شه.
• از بین بردن غرر و قمار: تو این مدل، همه شرایط معامله، زمان، مبلغ و نحوه تقسیم سود از قبل کاملاً مشخص و شفافه. پس خبری از ابهام (غرر) نیست. همچنین، چون بر اساس تحلیل و تصمیم گیری اقتصادیه و نه شانس، شباهتی هم به قمار نداره.

چرا معاملات تعهدی حلاله؟

چون تمام اون سه مانع اصلی شرعی (ربا، غرر، قمار) رو با تغییر ساختار قرارداد، از بین برده. قرارداد وکالت و مصالحه در سود، از نظر فقهی کاملاً درسته و هیچ گونه شبهه ای از بابت ربا یا ابهام و قمار در اون وجود نداره. برای همینه که مراجع و شورای فقهی سازمان بورس اون رو مطابق با شرع می دونن.

مقایسه با فیوچرز

تفاوت اصلی و مهم معاملات تعهدی با فیوچرز، تو ساختار شرعی شونه. فیوچرز ممکنه اهرم ربوی یا ابهامات دیگه داشته باشه، اما معاملات تعهدی از پایه جوری طراحی شده که از این مشکلات شرعی دور باشه. پس برای یه معامله گر مسلمان، اگه دنبال یه راه حلال برای استفاده از اهرم و کسب سود از نوسانات بازار می گردید، معاملات تعهدی می تونه گزینه بسیار مطمئن تری باشه.

جمع بندی: چی کار کنیم که خیالمون راحت باشه؟ (توصیه های نهایی)

رسیدیم به انتهای بحث شیرین و البته کمی پیچیده معاملات فیوچرز و حکم شرعی اش. خب، بالاخره چی شد؟ معاملات فیوچرز حرام است؟ اگه بخوایم یه جمع بندی کلی بکنیم، باید بگیم که پاسخ این سوال، «قطعی و یکسان برای همه نیست» و به چند عامل مهم بستگی داره:

• دیدگاه مرجع تقلید شما: مهمترین چیز اینه که شما مقلد کدوم مرجع هستید و ایشون چه فتوایی در این باره دارن. دیدیم که بعضی مراجع مثل آیت الله مکارم شیرازی اون رو حرام می دونن و بعضی مثل آیت الله خامنه ای و آیت الله سیستانی با شرایطی جایز.
• نیت و هدف شما از معامله: اگه نیتتون صرفاً قمار و شرط بندی باشه، حتی اگه مرجعتون هم با شرایطی جایز بدونه، باز هم حرامه. باید نیتتون کسب سود مشروع بر اساس تحلیل و دانش باشه.
• رعایت شرایط شرعی: اگه مرجع شما فیوچرز رو با شرایطی جایز می دونه، حتماً باید تمام اون شروط رو (مثل عدم وجود ربا، غرر، شفافیت کامل قرارداد و…) رعایت کنید. اگه حتی یکی از اینا رعایت نشه، ممکنه معامله تون باطل و حرام بشه.

بهترین توصیه برای همه معامله گرای مسلمان اینه که «احتیاط» رو هیچ وقت فراموش نکنن. اگه ذره ای شک یا شبهه براتون پیش اومد، بهتره که دست نگه دارید و اول خوب تحقیق کنید یا از دفتر مرجع تقلیدتون مستقیماً سوال بپرسید. چون لقمه حروم، ممکنه برکت رو از زندگی آدم ببره. همچنین، همیشه دنبال «آموزش مستمر» باشید و قبل از ورود به هر معامله ای، با اهل فن و کارشناسان شرعی مشورت کنید.

در نهایت، اگه احساس می کنید رعایت تمام این شرط ها توی معاملات فیوچرز براتون سخته یا همیشه یه گوشه ذهنتون نگرانه، می تونید به سراغ «معاملات تعهدی» برید. این مدل، همونطور که توضیح دادیم، طوری طراحی شده که از پایه با موازین شرعی اسلام کاملاً سازگاره و می تونه یه بدیل مطمئن تر و حلال برای شما باشه تا با خیال راحت از نوسانات بازار سود ببرید.

سوالات متداول

آیا معاملات فیوچرز ارز دیجیتال از نظر شرعی حلال است؟

پاسخ این سوال قطعی نیست و به دیدگاه مرجع تقلید شما و شرایط انجام معامله بستگی دارد. بعضی از مراجع با رعایت شروطی آن را جایز می دانند و بعضی دیگر آن را حرام می دانند. برای اطلاع دقیق، باید به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کنید.

نظر آیت الله خامنه ای درباره حکم شرعی معاملات فیوچرز چیست؟

از دیدگاه آیت الله خامنه ای، اگر معامله فیوچرز در قالب «تعهد بر خرید و فروش در زمان مشخص» باشد و «قصد قمار» در آن نباشد، اشکالی ندارد. اما اگر سوددهی صرفاً بر اساس «پیش بینی قیمت ها بدون انجام معامله واقعی» باشد، مالکیت درآمد حاصل از آن، بنابر احتیاط واجب صحیح نیست.

آیا همه مراجع تقلید معاملات فیوچرز را مجاز می دانند؟

خیر، نظرات مراجع در این زمینه متفاوت است. برخی از مراجع مانند آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله نوری همدانی، معاملات فیوچرز را به دلیل ابهام (غرر) و شباهت به قمار، حرام می دانند. در حالی که مراجعی مثل آیت الله سیستانی و آیت الله وحید خراسانی، با رعایت شروط و ضوابط شرعی، آن را جایز می دانند.

حکم شرعی اهرم (Leverage) در معاملات فیوچرز چیست؟

استفاده از اهرم در فیوچرز ممکن است به قرض ربوی شباهت داشته باشد که در اسلام حرام است. برای حلال بودن، باید اطمینان حاصل شود که اهرم به صورت قرض ربوی ارائه نمی شود و منبع آن شفاف باشد. برخی پلتفرم ها حساب های اسلامی (بدون بهره) ارائه می دهند که این مشکل را برطرف می کند.

آیا بهره شبانه (Funding Rate/Swap) در فیوچرز حرام است؟

اگر بهره شبانه (Funding Rate) در معاملات فیوچرز پرپچوال، ماهیت بهره ربوی (سودِ حاصل از قرض) را داشته باشد، می تواند حرام باشد. برای دوری از شبهه، معامله گران مسلمان می توانند از حساب های اسلامی یا Swap-Free استفاده کنند که این نوع بهره ها در آن ها حذف شده است.

چگونه می توان مطمئن شد که معامله فیوچرز حلال است؟

برای اطمینان از حلال بودن، باید چند شرط کلیدی را رعایت کنید: اول، قرارداد کاملاً شفاف باشد و ابهامی (غرر) نداشته باشد. دوم، نیت شما قمار یا شرط بندی نباشد، بلکه کسب سود از تحلیل اقتصادی باشد. سوم، هیچ گونه بهره ربوی در معامله وجود نداشته باشد (مانند سواپ). در نهایت، به فتوای مرجع تقلید خود عمل کرده و در صورت شک، از ایشان استفتاء کنید.

تفاوت معاملات فیوچرز با تعهدی از نظر شرعی چیست؟

معاملات تعهدی مدلی شرعی است که توسط شورای فقهی سازمان بورس ایران تصویب شده و با حذف قرض ربوی و جایگزینی آن با قرارداد «وکالت و مصالحه در سود»، موانع شرعی ربا، غرر و قمار را از بین برده است. در مقابل، معاملات فیوچرز ممکن است شامل اهرم ربوی، ابهام در مالکیت و شباهت به قمار باشد که از نظر برخی مراجع جایز نیست.

چه کنیم اگر مرجع تقلیدمان معامله فیوچرز را حرام بداند؟

اگر مرجع تقلید شما معاملات فیوچرز را حرام می داند، باید از انجام آن خودداری کنید. در این صورت، می توانید به دنبال جایگزین های شرعی مانند «معاملات تعهدی» باشید که برای معامله گران مسلمان طراحی شده اند و تحت نظارت شرعی قرار دارند.