این توصیف تا حد زیادی درست است. چه بسیارند نویسندگان و شاعران و مترجمانی که ده ها و صدها سال از مرگشان می گذرد اما کتاب هایشان هنوز به چاپ می رسد و فروخته می شود و خوانده می شود.
با این حال این قاعده مطلق و عمومی نیست و نویسندگان بسیاری را دور و برمان می بینیم که گرچه خدا را شکر خودشان زنده و سلامتند اما کتاب هایشان سال هاست که از میان ما رفته اند و راهی برای دسترسی به بسیاری از کتاب های این نویسندگان نداریم.
پژوهشگران و کتابخوانان حرفه ای می دانند که هر وقت تصمیم به تهیه کتابی بگیرند یک احتمال قوی «ناموجود بودن» آن است. «کتاب ناموجود» در اصطلاح بازار نشر به هزاران کتابی گفته می شود که به هر دلیل سال هاست که تجدید چاپ نشده اند و باید سراغ آنها را به جای کتابفروشی ها از کهنه فروشی ها و یا کتابخانه های عمومی بزرگ و مرجع گرفت.
به طور کاملاً تقریبی می توان گفت تاکنون بین 000/500/1 تا 000/000/2 عنوان کتاب در ایران چاپ شده اما کتاب های زنده و فعال و موجود در کتابفروشی ها و مؤسسات پخش کتاب از حدود 150000 تا 000/200 عنوان بیشتر نیست.
حالا باید پرسید علت منتشر نشدن و در دسترس نبودن بیش از 9۰ درصد کتاب های فارسی چیست. دلیل اولیه شاید این باشد که بسیاری از این کتاب ها امروز خریدار فراوان و جدی ندارند و تجدیدچاپ این کتاب ها برای ناشران به صرفه نبوده است. اما همیشه هم اینطور نیست. بسیار بسیار فراوانند کتاب هایی که در صورت موجود بودن خریدار کافی خواهند داشت و دلیل در دسترس نبودن شان چیز دیگری است. مثلاً کتاب هایی که ناشر آنها دیگر فعال نیست و نویسنده هم امکان انتقال کتاب را به ناشر دیگر نداشته؛ کتاب هایی که ناشر آنها فعال یا نیمه فعال است اما سرمایه یا انگیزه لازم برای تجدیدچاپ کتاب را ندارد؛ و یا حتی کتاب هایی که انتشار آنها از نظر قانونی برای همه ناشران آزاد شده اما باز هم در بازار موجود نیستند.
برای تحلیل بهتر موضوع باید تحولات بازار نشر در دهه های اخیر را در نظر بیاوریم. در دهه های شصت و هفتاد به دلیل حضور بسیار پررنگ دولت و حمایت های کاغذ و خرید کتاب و وام از یکسو و کم بودن نسبی تعداد ناشران و عناوین کتاب ها همه کتاب ها کم و بیش از شمارگانی 5000 تایی و 10000 تایی برخوردار بودند اما در دهه اخیر با حذف چشمگیر حمایت های دولتی از یکسو و افزایش یافتن تعداد ناشران به بیش از 15000 ناشر و انتشار سالیانه بیش از 000/100 عنوان کتاب و همچنین مشکلات اقتصادی کشور و رسانه های جایگزین کتاب و … آن مشابهت نسبی در شمارگان کتاب ها از بین رفته است.
امروزه تعداد اندکی از کتاب ها به دلیل قدرت ناشر نویسنده و محتوا موضوع عمومی و عامه پسند و همچنین حمایت گسترده رسانه ها و فضای مجازی شمارگان بالایی می یابند و از آن سو اکثریت قریب به اتفاق کتاب ها با شمارگان 500 نسخه و حتی 100 نسخه ویا کمتر منتشر می شوند و طبیعتاً به کتابفروشی ها راه نمی یابند.
به همین دلیل است که اگر ما سراغ هر کتابی را از کتابفروشی ها بگیریم احتمال شنیدن پاسخ منفی چند برابر احتمال یافتن کتاب است.
چنین وضعیتی خاص ایران نیست و با درصدی تفاوت می توان نشانه های آن را در همه جای جهان یافت اما در دیگر کشور با چند تمهید ساده پاسخ مناسب برای این مشکل پیش بینی شده و مشتاقان و خریداران کتاب تا حد بسیار بالایی امکان تهیه کتاب مورد نظر خود را دارند و عملاً «کتاب ناموجود» به مقوله «کتاب های نادر» و کلکسیونی و آنتیک و با ویژگی های خاص محدود شده است.
با رشد صنعت و فن آوری «چاپ براساس تفاضا» (P.O.D) فایل هر کتاب در درگاه های عرضه کتاب همچون آمازون موجود است و خریداران می توانند هر کتاب قدیمی و فراموش شده را هم سفارش دهند و پس از چاپ یک نسخه از کتاب بر اساس سفارش آنها کتاب مورد نظر خود را در خانه دریافت کنند. همچنین در این سایت ها امکان اختصاصی سازی کتاب هم بر اساس سفارش وجود دارد و مثلاً خریدار می تواند انتخاب کند که کتاب را با جلد سخت و یا عادی دریافت کند و یا نوع و گرماژ کاغذ کتاب چه باشد و یا چه عبارتی در ابتدای کتاب یا روی جلد آن اضافه و درج شود. همچنین خریداران در بسیاری از موارد می توانند تنها فصلی از یک کتاب و یا چند مقاله از یک نشریه قدیمی یا جدید را سفارش دهند. و به این ترتیب مشکل در دسترس نبودن هر کتابی حتی آثار منتشرشده در شهرهای کوچک و دور حل شده است.
راه حل دیگر برای این مسئله پیوند خوردن رویکرد «ناشر مؤلف» به صنعت «چاپ براساس تقاضا» است. «خودناشری» امروزه نه تنها از سوی نویسندگان جوان و گمنام بلکه از سوی بسیاری از نویسندگان مشهور و پردرآمد همچون جی.کی. رولینک نیز انتخاب می شود.
به این ترتیب پدیدآورندگان منتظر همت و سرمایه گذاری ناشر برای چاپ بازچاپ بازویرایی توزیع و تبلیغ کتاب شان نخواهند بود و به این ترتیب درصد بسیار بالایی از حجم «کتاب های ناموجود» کم خواهد شد.
نکته و رویکرد مؤثر دیگر در کاستن از فهرست بلندبالای کتب ناموجود تمهیدات قانونی است. برای مثال در قوانین مالکیت مادی و معنوی کتاب ها در آمریکا بریتانیا و اتحادیه اروپا در بحث تعیین مقطع زمانی که کتاب از مالکیت خصوصی خارج شده و انتشار آن برای عموم آزاد می شود علاوه بر دو عامل مدت زمان طی شده از مرگ نویسنده و زمان چاپ نخست کتاب عامل سومی هم مبتنی بر زمان آخرین چاپ کتاب نیز پیش بینی شده است و در صورت مرگ نویسنده اگر ناشر میان چاپ های کتاب فاصله بیندازد کتاب از مالکیت او خارج و انتشار آن برای همه آزاد خواهد شد. همچنین دیده شده در مواردی که اختلاف میان وراث سبب توقف انتشار کتاب شده دادگاه دستور انتشار کتاب و ذخیره سازی منافع آن را تا زمان تعیین ذی نفع صادر کرده است و یا آنکه این استثنا را برای چاپ کتاب تنها برای عرضه در کتابخانه های عمومی قائل شده و دستور انتشار کتاب با وجود نامشخص بودن مالک صادر شده است. جالب آنکه حتی آنجا که نویسنده زنده شخصاً مانع بازچاپ اثری شده است در مواردی برخی انجمن ها برای رفع این ممانعت درخواست قضایی ارائه داده اند.
***
کوشش برای کاستن هرچه بیشتر فهرست کتب ناموجود یک مطالبه و رویکرد جهانی است که با اهدافی چون مبارزه با سانسور مقابله با انحصار ایجاد عدالت فرهنگی و نفی سرمایه سالاری حمایت از استعدادها ایجاد فرصت های برابر برای انواع اقلیت ها شامل کشورهای محروم مناطق محروم زبان های مهجور ویا اقلیت های اعتقادی حمایت از آثار پیشرو آثار برای مخاطب خاص آثار در مسیر مغایر با جریان بازار و آثار عامه پسند و … صورت می گیرد.
عمومیت یافتن این رویکرد در کشورمان از سویی نیازمند فراهم شدن امکانات سخت افزاری و فنی است و از سویی منوط به فرهنگسازی و همراهی ناشران مؤلفان کتابفروشان و مدیران فرهنگی.
در دسترس قرار گرفتن همه آثار قدیمی و جدید رویای مشترک همه اهالی فرهنگ است که همه ما باید برای تحقق آن بکوشیم.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "کتاب های مرده، نویسندگان زنده – اکسیداک" هستید؟ با کلیک بر روی عمومی، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "کتاب های مرده، نویسندگان زنده – اکسیداک"، کلیک کنید.
