شش قدم آن طرف تر بنشینید

تاحالا شده یه عبارت به گوشتون بخوره، کنجکاوی تون رو قلقلک بده و فکرتون رو درگیر کنه؟ «شش قدم آن طرف تر بنشینید» دقیقاً از اون عبارتاست که بوی رمز و راز میده، انگار داره به یه اتفاق مهم یا یه پیشگویی بزرگ اشاره می کنه. اما واقعاً ریشه اش کجاست؟ این عبارت نه یک ضرب المثل رایجه و نه یک جمله کامل و معروف از دیوان شاعری. در واقع، این عبارت بیشتر شبیه به ترکیبی از مفاهیمیه که از اشعار عرفانی، به خصوص

قصیده مهدی نامه شاه نعمت الله ولی

، و حتی عنوان یک مستند تلویزیونی شکل گرفته. بیاین با هم قدم به قدم پیش بریم تا سر از کار این عبارت دربیاریم و ببینیم تهش به کجا می رسیم.

هدف اصلی ما از نوشتن این مقاله اینه که پرده از ابهام این عبارت برداریم و ببینیم چه چیزی پشت این شش قدم آن طرف تر پنهان شده. قراره با هم سفری داشته باشیم به دنیای شعر و عرفان، یه گشتی هم تو دنیای مستندهای معاصر بزنیم، و در آخر برسیم به یه حقیقت مهم: اینکه آینده رو خودمون می سازیم، نه پیشگویی ها!

ریشه یابی عبارت: از حافظه جمعی تا ادبیات عرفانی

خب، اول از همه باید بگیم که «شش قدم آن طرف تر بنشینید» به اون معنایی که فکر می کنیم، یه اصطلاح یا ضرب المثل قدیمی و جاافتاده تو فرهنگ ما نیست. یعنی اگه توی کتاب های قدیمی بگردید یا از بزرگترا بپرسید، بعید نیست کمتر کسی دقیقاً این عبارت رو به خاطر بیاره. این خودش نشون میده که ما با یه چیز کاملاً منحصربه فرد یا حداقل، یه چیزی که خیلی رایج نبوده، طرفیم.

آیا یک ضرب المثل است؟ بررسی اصطلاحات مشابه

ما تو زبان فارسی اصطلاحات زیادی داریم که توشون عدد به کار رفته و به معنی خاصی اشاره می کنن. مثلاً «شش دانگ حواسش جمع بود» یا «شش و هشت کردن». اما هیچکدوم از اینا شبیه «شش قدم آن طرف تر بنشینید» نیستند. این عبارت بیشتر به نظر می رسه که از یه برداشت آزاد یا تفسیر عامیانه از یه متن دیگه اومده باشه. شاید یه ترکیب، یه جور خلاصه کردن مفهومی که تو ذهن مردم شکل گرفته. انگار کسی شنیده «شش» و «قدم» و «بعدش یه اتفاق خوب میفته» و این ها رو کنار هم گذاشته. اما منشأ اصلی این برداشت ها کجاست؟

ارتباط با قصیده مهدی نامه شاه نعمت الله ولی

اینجاست که پای یکی از بزرگترین عارفان و شاعران ما، یعنی شاه نعمت الله ولی، وسط میاد. وقتی عبارت «شش قدم آن طرف تر بنشینید» رو سرچ می کنید، می بینید که بیشتر نتایج به قصیده معروف شماره ۲۱ ایشون، که به

«مهدی نامه»

هم معروفه، ربط پیدا می کنه. تو این قصیده یه بیت کلیدی هست که خیلی ها معتقدن ریشه این جور برداشت هاست:
چون زمستان پنجمین بگذشت / ششمش خوش بهار می بینم

حالا چطوری این بیت به «شش قدم آن طرف تر» تبدیل شده؟ احتمالش زیاده که منظور از پنج زمستان و بهار ششم، گذر از یک دوره سخت و ورود به یک دوره جدید و پر از گشایش و فرج باشه. عبارت «شش قدم» می تونه اشاره به همین ششم باشه؛ یعنی وقتی از پنج مرحله سخت رد شدیم و به مرحله ششم رسیدیم، اوضاع گل و بلبل میشه. یه جورایی یعنی از این وضعیت فعلی «چند قدم آن طرف تر» که بری، بهشت رو می بینی! این تعبیر، هرچند مستقیم نیست، اما به طور منطقی می تونه ارتباط بین این عبارت و قصیده رو نشون بده. مردم دوست دارن مفاهیم پیچیده رو ساده کنن و به یاد بسپرن، و این «شش قدم» شاید همون خلاصه سازی باشه.

قصیده مهدی نامه شاه نعمت الله ولی: گنجینه ای از پیشگویی ها یا نمادی از امید؟

برای اینکه عمق این بحث رو بیشتر بفهمیم، باید یه کم بیشتر با خود شاه نعمت الله ولی و قصیده مهدی نامه اش آشنا بشیم. ایشون یکی از عرفای بزرگ قرن هشتم هجریه که مزارش تو ماهان کرمانه. آثار زیادی از خودش به جا گذاشته و

قصیده مهدی نامه

، تو آثار ایشون جایگاه ویژه ای داره. خیلی ها این قصیده رو یه جور پیشگویی تاریخی می دونن که اتفاقات آینده رو پیش بینی کرده.

متن کامل (یا بخش های مرتبط) از قصیده

تو این قصیده، شاه نعمت الله ولی با زبانی پر از نماد و اشاره، از اوضاع روزگار، فتنه ها و ناملایمات حرف می زنه و در نهایت به یک امید بزرگ می رسه. بیایید چند بیت کلیدی از این قصیده رو با هم مرور کنیم تا ببینیم منظور چیه:

قدرت کردگار می بینم
حالت روزگار می بینم
حکم امسال صورت دگر است
نه چو پیرار و پار می بینم

چون زمستان پنجمین بگذشت
ششمش خوش بهار می بینم
نایب مهدی آشکار شود
بلکه من آشکار می بینم

دین و دنیا از او شود معمور
خلق از او بختیار می بینم
مهدی وقت و عیسی دوران
هردو را شهسوار می بینم

این ابیات نشون میده که شاعر یه جورایی داره از دگرگونی اوضاع و انتظار برای یک منجی حرف می زنه. اما دقیقاً منظورش چیه؟

تفسیر بیت محوری: چون زمستان پنجمین بگذشت / ششمش خوش بهار می بینم

تفسیر ادبی و عرفانی

تو ادبیات و عرفان ما، زمستان معمولاً نماد سختی، خشکسالی و دوران های پر از غمه. بهار هم دقیقاً برعکس، نماد گشایش، امید، سرسبزی و فرجه. پس وقتی شاه نعمت الله میگه چون زمستان پنجمین بگذشت / ششمش خوش بهار می بینم، از منظر عرفانی می تونه به این معنی باشه که بعد از گذروندن پنج دوره سخت و پر از امتحان، به یک دوران طلایی و پر از خیر و برکت می رسیم. این یه پیام امیدبخش برای مردم بوده تا در اوج ناامیدی، به آینده ای بهتر امیدوار باشن.

تفسیر پیشگویانه

اما خیلی ها، مخصوصاً اونایی که دنبال پیشگویی و تطبیق دادن شعر با وقایع تاریخی هستن، این بیت رو به دوره های خاصی از تاریخ ایران ربط میدن. مثلاً بعضی ها زمستان پنجمین رو به حکومت های مختلف یا دوره های تاریخی خاصی تعبیر می کنن و بهار ششم رو به اتفاقات بزرگ مثل انقلاب ها یا ظهور منجی. این دیدگاه ها، هرچند که در مورد صحت و سقمشون بحث زیاده، ولی نشون میده که این قصیده چقدر ذهن مردم رو درگیر کرده و باعث شده دنبال نشانه هایی از آینده توش بگردن.

بررسی و تحلیل محتوای رقبا: دو رویکرد متفاوت

وقتی عبارت «شش قدم آن طرف تر بنشینید» رو سرچ می کنیم، دو نوع محتوای اصلی رو تو نتایج می بینیم که هر کدوم از یه جنبه به موضوع نزدیک شدن. شناخت این رویکردها خیلی مهمه تا بتونیم سردرگمی احتمالی مخاطب رو برطرف کنیم.

مستند «چند قدم آن طرف تر»: رویکرد تاریخی-بیوگرافیک

یکی از نتایج جستجو، مستندی به اسم «چند قدم آن طرف تر» هست. این مستند، که کارگردانش فرج صالحی و تهیه کننده اش مرتضی شعبانیه، اصلاً ربطی به پیشگویی یا قصیده شاه نعمت الله ولی نداره. این مستند در واقع روایتی شگفت آور از ناگفته های اعضای تیم حفاظت سردار شهید حاج قاسم سلیمانیه. تو این مستند پای صحبت کسانی می نشینیم که محافظت از سردار دل ها رو بر عهده داشتن و خاطرات زیادی از ایشون تو حافظه شون مونده. یعنی محتوای این مستند کاملاً تاریخیه و به زندگی و رشادت های سردار سلیمانی می پردازه.

حالا فرقش با «شش قدم آن طرف تر» کجاست؟ ببینید، «چند قدم» تو عنوان این مستند، به معنی یه فاصله فیزیکی یا زمانی کوتاه و نزدیکه، یه جورایی یعنی «همین نزدیکی ها»، در حالی که عبارت مورد جستجوی ما «شش قدم»، بیشتر یه مفهوم پیشگویانه و مربوط به گذر از یه دوره و ورود به دوره بعدیه. شباهت سطحی عنوان این مستند با عبارت مورد جستجو، ممکنه کاربر رو به اشتباه بندازه و فکر کنه این دو تا به هم ربط دارن، اما در واقعیت، هیچ ارتباط معنایی و محتوایی بینشون نیست و صرفاً یه شباهت لفظی اتفاقیه.

گنجور: رویکرد ادبی و مشارکت عمومی

اما وقتی به سراغ

وب سایت گنجور

می ریم، داستان کاملاً فرق می کنه. گنجور یک وب سایت ادبیه که متن قصاید شاه نعمت الله ولی، از جمله قصیده مهدی نامه، رو در خودش داره. چیزی که تو گنجور خیلی جالبه، بخش

«حاشیه ها»

و نظرات کاربرانه. اینجا یه بحث داغ و طولانی درباره صحت، تحریف و مصادیق پیشگویی های این قصیده در جریانه. یعنی مردم با همدیگه گلاویز شدن که این شعر واقعیه یا نه، کدوم ابیاتش اضافیه و کدوم نه، و منظور از هر بیت دقیقاً چیه.

نکته مهم اینه که خود گنجور یه هشدار خیلی واضح و مهم داده: «آینده از پیش نوشته نشده و امروزیان فردا را می سازند. دوستانی که به امید آگاهی از آنچه در آینده روی می دهد اینجا آمده اند از اینجا دست خالی باز می گردند. این که شنیده های ما حاکی از نام برده شدن اشخاص و دوره های تاریخی در یک متن باشد و آن را در عصر انفجار اطلاعات و دسترسی آزادانه به همهٔ اسناد و مدارک هیچ کجا نیابیم باید ما را متقاعد کند که شنیده های ما نادرست است.» این جمله نشون میده که حتی خود وب سایتی که این شعر رو منتشر کرده، به شدت روی موضوع تحریف و ساختگی بودن بخش هایی از اون تأکید داره و مردم رو به جای انتظار برای پیشگویی، به ساختن آینده خودشون دعوت می کنه.

حالا تو کامنت های گنجور چه می گذره؟ برخی کاربران ادعا می کنن که نسخه های خطی قدیمی تر رو دیدن که ابیات مربوط به شاهان قاجار، پهلوی، یا حتی اشاراتی به انقلاب اسلامی و رهبران فعلی توشون بوده. بعضی ها هم با محاسبات حروف ابجد، سعی می کنن تاریخ ها و اسامی رو از دل شعر بیرون بکشن. اما در مقابل، یه عده زیادی هم این نظرات رو رد می کنن و میگن این ابیات جعلیه و برای مقاصد سیاسی یا شخصی به شعر اضافه شده. خیلی ها به این نکته اشاره می کنن که در نسخه های خطی قدیمی تر، این ابیات به صورت دست نویس و حتی با خودکار آبی تو حاشیه صفحات نوشته شده، نه اینکه جزو متن اصلی باشه. این خودش یه نشونه بزرگه که باید بهش توجه کرد.

پس، چیزی که از تحلیل محتوای رقبا دستگیرمون میشه اینه که عبارت «شش قدم آن طرف تر بنشینید» بیشتر با قصیده مهدی نامه و بحث های داغ پیرامون اون گره خورده، تا مستند «چند قدم آن طرف تر» که موضوعی کاملاً جداگانه داره.

جدال بر سر اصالت و تحریف: آیا اشعار واقعاً پیشگویی هستند؟

خب، رسیدیم به جایی که بحث داغ میشه. همونطور که تو بخش های قبلی گفتیم، قصیده مهدی نامه شاه نعمت الله ولی، همیشه محل نزاع و بحث بوده. یه گروه میگن این اشعار واقعاً پیشگویی های دقیقی از آینده ان، و یه گروه دیگه میگن نه، اینا یا اصلاً پیشگویی نیستن، یا حداقل بخش های زیادی ازشون تحریف شده و بعداً اضافه شدن.

دیدگاه موافقان پیشگویی بودن

اونایی که به پیشگویی بودن اشعار شاه نعمت الله ولی باور دارن، معمولاً دلایلی رو برای خودشون میارن. مثلاً میگن این اشعار خیلی خوب با اتفاقات تاریخی بعد از زمان شاعر (مثل روی کار آمدن سلسله های مختلف، جنگ ها و انقلاب ها) تطبیق پیدا می کنن. بعضی ها هم برای اثبات حرفشون، به ارجاعات عددی مثل اعداد ابجد پناه می برن و سعی می کنن از دل کلمات، تاریخ های خاص یا اسامی رو بیرون بکشن. تو کامنت های گنجور می بینیم که چطور بعضی ها تلاش می کنن زمستان پنجم رو به اتفاقی خاص و بهار ششم رو به اتفاقی دیگه ربط بدن، و حتی اسم شاهان قاجار و پهلوی یا رهبران فعلی رو تو نسخه هایی که خودشون دیدن، پیدا می کنن.

این گروه معتقدن که عارفان بزرگ، از طریق الهامات و مکاشفات، به حقایقی دست پیدا می کنن که از دسترس آدمای عادی خارجه و می تونن آینده رو ببینن. برای همین، این قصیده رو یه سند معتبر برای اثبات پیش بینی های الهی می دونن و معتقدن این اشارت، برای آمادگی مردم برای اتفاقات بزرگ آینده بوده.

دیدگاه منتقدان و بحث تحریف

در مقابل، منتقدان دلایل محکمی دارن که نشون میده این اشعار اونقدرها هم که میگن، پیشگویانه نیستن و حتی بخش هایی ازشون تحریف شده. استدلال های اصلیشون این هاست:

• عدم وجود ابیات در نسخه های خطی قدیمی تر: مهم ترین دلیل اینه که خیلی از ابیاتی که به پیشگویی های دقیق از دوران های متأخر (مثل قاجار و پهلوی) اشاره دارن، تو نسخه های خطی خیلی قدیمی تر دیوان شاه نعمت الله ولی پیدا نمیشن. این نشون میده که این ابیات احتمالاً بعداً به قصیده اضافه شدن.
• دست نویس بودن برخی قسمت ها: بعضی از پژوهشگران و کاربران گنجور به این نکته اشاره کردن که ابیات پیشگویانه تو حاشیه های بعضی نسخه های خطی به صورت دست نویس (و حتی با خودکار آبی، که معلومه مربوط به سال های خیلی بعده!) اضافه شدن، نه اینکه جزو متن اصلی کتاب باشن.
• شباهت لحن به دوران متأخر: منتقدان میگن لحن و واژگانی که تو برخی از این ابیات به کار رفته، بیشتر شبیه زبان و ادبیات دوران های متأخر (مثلاً دوران قاجار یا پهلوی) هست تا قرن هشتم هجری. این خودش یه نشونه از جعلی بودن این ابیات محسوب میشه.
• انگیزه سیاسی برای تحریف: یکی از مهم ترین استدلال ها اینه که ممکنه انگیزه های سیاسی پشت این تحریف ها بوده باشه. یعنی افراد یا گروه هایی برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خودشون یا برای ایجاد امید و بسیج مردم، ابیاتی رو به این قصیده اضافه کردن تا نشون بدن که آینده از پیش برای اون ها نوشته شده. تو حاشیه های گنجور می بینیم که چطور برخی کاربران، به طور مستقیم به این سوءاستفاده های سیاسی اشاره می کنن.

همونطور که تو گنجور هم اشاره شده: «آنچه در حاشیه های این شعر می بینید عموماً ابیات سروده شدهٔ دوستانی است که خرافه پرستی پیرامون آن را به ریشخند گرفته اند و اگر هم در برساخته های قرون بعدی برای این شعر اشاراتی به دوره های بعد از عصر زندگانی شاعر می بینیم نشانهٔ جعلی بودن آنها آن است که محدودهٔ توانایی پیشگویی شاعر در آنها گذشتهٔ شناخته شدهٔ تاریخی ماست و اسامی و دوره های تاریخی بعد از ما در این جعلیات غایبند.» این جمله نشون میده که حتی خود مدیران گنجور هم به شدت با این موضوع جعلی بودن و تحریف مخالفن.

نقش و جایگاه پیشگویی در عرفان و ادبیات

اینجا یه سوال مهم پیش میاد: آیا عرفا واقعاً به پیشگویی های این چنینی، اون هم به این شکل جزئی و دقیق، می پرداختن؟ یا هدف اونا چیز دیگه ای بوده؟ تو سنت عرفان فارسی، عارفان بیشتر به دنبال بیداری دل ها، امیدبخشی، نقد اوضاع زمانه، و اشاره به مفاهیم کلی هستن. اونا نمادها رو به کار می بردن تا مفاهیم عمیق رو بیان کنن. مثلاً «زمستان» نماد سختی بود، نه الزاماً یک دوره زمانی دقیق. «بهار» هم نماد فرج و گشایش. پس ممکنه هدف شاه نعمت الله ولی هم بیان یک حقیقت کلی درباره چرخه زندگی و امید به ظهور منجی بوده باشه، نه اینکه بخواد ریز به ریز اتفاقات رو پیش بینی کنه.

اینکه عده ای این اشعار رو به وقایع دقیق تاریخی ربط میدن، بیشتر به دلیل اشتیاق و علاقه مردم به آگاهی از آینده و پیدا کردن دلایلی برای وقایع اطرافشونه تا ماهیت اصلی شعر. به قول حافظ:
جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه / چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند

چرا پیشگویی ها جذابند؟ ریشه های روان شناختی و اجتماعی

حالا بیاین یه سوال مهم بپرسیم: چرا آدما اینقدر جذب پیشگویی ها میشن؟ چرا همیشه دنبال اینیم که از آینده خبر داشته باشیم؟ این موضوع ریشه های عمیق روان شناختی و اجتماعی داره. انسان ذاتاً موجودی کنجکاوه و همیشه دنبال امنیت و اطمینان از آینده اش می گرده.

تو دوران های سختی و بحرانی، وقتی مردم با چالش های بزرگ مثل جنگ، قحطی، بیماری یا مشکلات اقتصادی روبرو میشن، بیشتر از همیشه به امید نیاز دارن. پیشگویی ها، حتی اگه خیلی هم منطقی نباشن، یه کورسوی امید به دل آدما میندازن. اینکه یه نفر میاد و میگه بعد از این همه سختی، قراره یه اتفاق خوب بیفته، یا یه منجی ظهور می کنه و اوضاع رو بهتر می کنه، برای مردمی که زیر بار مشکلات کمرشون خم شده، مثل یه داروی مسکن عمل می کنه.

نقش امید به منجی و آینده ای بهتر، تو تاب آوری جوامع خیلی مهمه. مردم با این امید که قراره یه روزی همه چی درست بشه، سختی ها رو تحمل می کنن. این قضیه فقط مختص ما نیست؛ تو همه ادیان و فرهنگ های دنیا، مفاهیم مشابهی مثل ظهور منجی، پایان دنیا و شروع عصری نو وجود داره. پس، وقتی بحث پیشگویی های شاه نعمت الله ولی پیش میاد، باید این بعد روان شناختی رو هم در نظر بگیریم. شاید اون چیزی که مردم رو جذب این قصیده می کنه، نه لزوماً پیشگویی دقیق، بلکه همون پیام امید و نوید بخشیدن به آینده ای روشنه که تو دل اون خوابیده.

البته یه جنبه منفی هم تو این قضیه وجود داره. همین علاقه و عطش برای دونستن آینده، گاهی وقتا باعث میشه یه عده سودجو یا شیاد از این موقعیت سوءاستفاده کنن و با تحریف متون یا اضافه کردن ابیات جعلی، مردم رو به سمتی که خودشون می خوان هدایت کنن. اینجاست که همون جمله مهم گنجور دوباره به دردمون می خوره: «به جای جستجوی اتفاقات آینده در متون گذشتگان، امروز تلاش کنیم و آیندهٔ خودمان را خودمان رقم بزنیم و بسازیم.»

با این حساب، به جای اینکه ذهنمون رو درگیر این کنیم که «شش قدم آن طرف تر» دقیقاً چی میشه و کی میاد، بهتره به این فکر کنیم که چطور با تلاش و آگاهی خودمون، قدم به قدم به سمت یه آینده روشن تر و بهتر پیش بریم.

جمع بندی بحث و راه آینده

تا اینجا با هم دیدیم که «شش قدم آن طرف تر بنشینید» چطور یک عبارت مرموزه که از دل تاریخ، عرفان و حتی اتفاقات معاصر سر درآورده. فهمیدیم که این عبارت نه یک ضرب المثل رایج فارسیه و نه عنوان یک مستند که به پیشگویی ربط داشته باشه. بلکه ریشه اصلیش رو باید در

قصیده مهدی نامه شاه نعمت الله ولی

و اون بیت معروف «چون زمستان پنجمین بگذشت / ششمش خوش بهار می بینم» جستجو کرد.

باید یادمون باشه که این قصیده، مثل خیلی از آثار ادبی و عرفانی دیگه، هم تفسیرهای ادبی و عرفانی داره که به مفاهیم نمادین «زمستان» و «بهار» اشاره می کنه (یعنی سختی و گشایش)، و هم تفسیرهای پیشگویانه که سعی دارن اون رو به دوره های تاریخی خاصی گره بزنن. اما همونطور که از بحث های داغ تو وب سایت گنجور و نظرات کاربران برمیاد، روی صحت و اصالت خیلی از این ابیات «پیشگویانه» بحث و جدل زیادی وجود داره. خیلی از پژوهشگران و حتی خود گنجور معتقدن که بخش هایی از این قصیده تحریف شده و برای اهداف خاصی بهش اضافه شده تا مردم رو به سمت خاصی هدایت کنه.

در نهایت، پیامی که از دل این همه بحث و بررسی بیرون میاد، همون چیزیه که تو مقدمه و بخش های مختلف این مقاله هم بهش اشاره کردیم و از حرف گنجور هم وام گرفتیم: «آینده از پیش نوشته نشده و امروزیان فردا را می سازند.» به جای اینکه دائم دنبال این باشیم که «شش قدم آن طرف تر» چه اتفاقی می افته و چطور قراره یه نفر بیاد و همه مشکلات رو حل کنه، بهتره خودمون دست به کار بشیم. خودمون آستین بالا بزنیم و با کار و تلاش و فکر کردن، آینده ای که می خوایم رو بسازیم.

اینجاست که این عبارت، هرچند که شاید ریشه دقیق و مشخصی نداشته باشه، اما می تونه یه تلنگر باشه. تلنگری برای اینکه از حالت منفعلانه «انتظار کشیدن» خارج بشیم و به حالت فعالانه «ساختن» وارد شیم. پس، «شش قدم آن طرف تر بنشینید» می تونه برای ما این معنی رو داشته باشه: «به جای اینکه فقط منتظر اتفاقات آینده باشیم، دست به کار شیم و خودمون اون شش قدم رو برداریم تا به بهار برسیم.» بیاین با تفکر نقادانه و امیدواری سازنده، مسئولیت آینده خودمون و جامعه مون رو به عهده بگیریم. اینجوری، به جای اینکه فقط «ببینیم»، «بسازیم».