ساخت فناوری هوشمند سلول زدایی بافت برای کاهش احتمال رد پیوند

یک پژوهشگر ایرانی در گفتگو تفصیلی با اکسیداک خبر داد:

یک پژوهشگر مهندسی بافت از ساخت دستگاهی فناورانه خبر داد که علاوه بر سلول زدایی بافت پیوندی می توان آن را سلول دار کرد. این ویژگی کمک می کند که ضمن کاهش احتمال رد پیوند، بیمار از عوارض داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی درامان بماند.

گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری اکسیداک، حسین دزفولی؛ شاید بیراه نباشد که بگوییم آدمی از بدو خلقت به دنبال راهی برای نامیرایی بوده و شواهد آن را در قصه های عهد باستان می توان پیدا کرد. قصه پرومتیوس در اشعار یونایی نمونه ای از آن ها است، به گونه ای که هرروز عقابی می آمد و جگر او را می خورد و شب جگر از نوساخته می شد. کشف چشم مصنوعی در شهر سوخته و یا پای چوبی لانگ جان سیلور در فیلم جزیره گنج نیز از نشانه های علاقه انسان به ساخت اعضای بدن و یا برگرداندن عملکرد عضو آسیب دیده است.

با گذر از قصه هایی که به نوعی ایده مهندسی بافت در آن ها دیده می شود، این واژه در اواخر دهه هشتاد میلادی وارد ادبیات علمی دنیا شد و اوج آن را در دهه 90 میلادی شاهد بودیم. جالب آن است که بدانیم که محققان ایرانی از این غافله عقب نمانده اند و تلاش آنان موجب شده تا کشورمان اکنون در سطح منطقه پیشرو و در سطح جهان نیز جایگاه خوبی داشته باشد و ادعا کنیم که در مرز تولید محصول قرار داریم.

سید محمدامین حرمشاهی در گفت وگو با خبرنگار گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری اکسیداک اظهار کرد: در مهندسی بافت به دنبال جایگزین بافتی که از بین رفته یا آسیب دیده هستیم و برای این کار منابع مختلف وجود دارد که بعضی از آن ها در طبیعت و برخی دیگر در بدن انسان هستند.

وی بابیان اینکه به عنوان مثال در پیوند ریه منابعی که در دسترس است، ریه افرادی است که فوت کرده اند یا احیاناً ریه حیوانی است که امکان پیوند دارد، افزود: اما نکته اینجاست که برای جلوگیری از رد پیوند باید داربستی از ریه داشته باشیم که اولاً بدون سلول شده باشد و از سوی دیگر سلول های بافت فرد گیرنده به آن اضافه شده باشد، در اختیار داشته باشیم.

عضو هییت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران ادامه داد: دستگاهی که ما ساخته ایم کمک می کند تا حذف سلول از داربست بافت پیوندی با استفاده از یک سری از محلول ها و مواد آزمایشگاهی انجام شود و همچنین می توانیم یک داربست بدون سلول را به آن بدهیم تا سلول های جدید به آن اضافه شوند.

وی تاکید کرد: هر دو این فرآیندها بسیار سخت هستند، چون سلول ها با اتصالات ملکولی محکم به بافت چسبیده اند و اگر از روش های تهاجمی استفاده کنیم، سلول ها متلاشی شده و مواد درون سلولی به بیرون ریخته می شوند و نتیجه آن التهاب و رد پیوند خواهد بود.

حرمشاهی گفت: در حال حاضر بافتی که سلول زدایی و سلول دار شده باشد، در پیوندها استفاده نمی شود و پزشک به ناچار باید از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده کند که متاسفانه بر عملکرد و سلامتی بیمار اثر منفی می گذارد.

وی بابیان اینکه این دستگاه به محقق کمک می کند که زمینه برای ساخت محصولات باکیفیت و کم عوارض فراهم شود، افزود: چالشی که در آماده سازی بافت پیوندی با آن روبرو هستیم، آن است که محصولاتی که در دفعات مختلف سلول زدایی ساخته می شوند، شبیه هم نیستند چون مبتنی بر کاربر است؛ اما با استفاده از این دستگاه این چالش حل شده و تنظیمات دستگاه قابل ذخیره شدن بوده و تکرار فرآیند بر اساس همان تنظیم قبلی انجام می شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به کوتاه شدن فرآیند ساخت محصول با این دستگاه، گفت: دستگاه های مشابهی که در بازار وجود دارد، هر دو کار سلول زدایی و افزودن سلول را باهم انجام نمی دهد. همچنین امکان کنترل از راه دور مانند خاموش کردن دستگاه در پایان فرآیند و یا تغییر شدت جریان محلول از ویژگی های مهم این فناوری و متمایزکننده آن از سایر دستگاه ها است.

وی افزود: از ایده تا ساخت این دستگاه حدود یک سال طول کشیده و نزدیک به 200 میلیون تومان هزینه شده که حدود یک صد میلیون تومان آن در قالب تعریف یک طرح فناورانه از سوی دانشگاه علوم پزشکی ایران تامین شد.

حرمشاهی اظهار کرد: این دستگاه با این نیت ساخته شده که پژوهشگران کشورمان در هر مرکز علمی که در حوزه مهندسی بافت کار می کنند، بتوانند از آن استفاده کنند و حتی با عملکردی که از دستگاه دیده ایم، فکر می کنیم بتوانیم آن را صادر کنیم. البته فعلاً در ابتدای راه هستیم.

وی خاطرنشان کرد: بسیاری از پروژه های که مبتنی بر سلول زدایی هستند به دلیل اینکه زمان بر و پرهزینه بوده و تکرارپذیر هم نیستد، کنار گذاشته می شوند؛ بنابراین برای پژوهشگران جذاب خواهد بود اگر بداند دستگاهی هست که این مسایل را حل می کند.

این متخصص مهندسی بافت یادآور شد: ایران در حوزه مهندسی بافت جزء خوب ها است. هم درزمینهٔ علوم پایه و هم انجام طرح های فناورانه و تولید محصول، ایران حرف برای گفتن دارد. به عنوان مثال درزمینهٔ زخم پوش ها و استخوان پیشرفت های خوبی داشته ایم، در حوزه اعصاب مرکزی، کلیه، کبد نیز همپای دنیا در حال تحقیق و توسعه هستیم.

وی افزود: البته قیمت بالای ارز کیفیت کارهای ما را تحت تاثیر قرار می دهد و برای تهیه برخی مواد اولیه دچار مشکل هستیم و ناچاریم خودمان آن ها تولید کنیم؛ که البته این محدودیت، مزیتی هم دارد که ممکن است در طولانی مدت ما جزء تولیدکنندگان آن مواد باشیم.