زنی که ادبیات تطبیقی را در ایران بنیان گذاشت

به گزارش خبرگزاری اکسیداک، از روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، «مقالات ناشناختۀ فاطمه سیاح در باب ادبیات تطبیقی» عنوان یکی از نشست های نخستین روز از آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی بود که عصر سه شنبه، 25 اردیبهشت با حضور آبتین گلکار در کتابخانۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد. از جمله دیگر حاضران در این نشست دکتر غلامعلی حداد عادل، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و موسی اسوار، مدیر گروه ادبیات تطبیقی فرهنگستان بودند.

مروری بر 24 سال فعالیت گروه ادبیات تطبیقی

در ابتدای این نشست موسی اسوار، مدیر گروه ادبیات تطبیقی فرهنگستان با اشاره به نوپابودن رشتۀ ادبیات تطبیقی در جهان، افزود: این رشته در اواخر قرن 19میلادی به وجود آمد و تا نیمۀ اول قرن بیستم ناظر بر مقایسه زبان و فرهنگ و ادبیات ملل گوناگون بود. از نیمۀ دوم قرن بیستم زمزمه هایی آغاز شد و صاحب نظران بر آن شدند که ادبیات تطبیقی علمی، میان رشته ای است و صرفاً نباید به مقایسۀ میان زبان و ادبیات اقوام و ملل اکتفا کرد، بلکه باید تاثیر و تاثر آن را فراتر از این دید و به دانشی میان رشته ای تبدیلش کرد. این نگرش آرام آرام تقویت و ادبیات تطبیقی به پلی میان علوم انسانی و سایر رشته های دانش بشری تبدیل شد. در ایران این رشته در نخستین دوره توسط استاد مسلم ادبیات تطبیقی بانو دکتر فاطمه سیاح در دانشگاه تهران تدریس شد و بسیاری از بزرگان در محضر ایشان تحصیل کردند. زمانی که هیچ کلاس دیگری، در هیچ شاخه ای در این زمینه برگزار نمی شد.

او با بیان این که فرهنگستان زبان و ادب فارسی در دهۀ 70 پس از چندین دهه سکوت و رکود در این زمینه به طور جدی به فکر راه اندازی گروه ادبیات تطبیقی افتاد، ادامه داد: تاسیس این گروه در جلسه ای در تاریخ 5 اردیبهشت 1379 مصوب و مدیریت گروه به جواد حدیدی سپرده شد. پس از او ابوالحسن نجفی تا زمان حیات مسیولیت این گروه را بر عهده داشت و علیرضا انوشیروانی عهده دار انتشار مجله ای شد که چاپ آن در کنار تدوین درس نامه های ادبیات تطبیقی از جمله اهداف گروه بود. نخستین شمارۀ این مجله که می توان آن را اولین مجلۀ ادبیات تطبیقی در ایران دانست در بهار 1389 منتشر شد. بعد از انتشار این مجله بود که مجلات دیگری از طرف دانشگاه هایی که به تازگی اقدام به راه اندازی این رشته کرده بودند منتشر شد ولی نخستین مجله، مجلۀ ادبیات تطبیقی فرهنگستان بود که تاکنون 22 شمارۀ آن منتشر شده است. سرپرستی گروه ادبیات تطبیقی از سال 1395 تا 1397 بر عهدۀ احمد سمیعی (گیلانی) بود و مدیریت این گروه در سال 1397 به ایلمیرا دادور، مدیر گروه ادبیات تطبیقی دانشگاه تهران پیشنهاد شد که تا اسفند 1399 عهده دار این مسیولیت بود. از فروردین 1400 از بنده خواستند که در خدمت دوستان در گروه ادبیات تطبیقی باشم.

اسوار در پایان با بیان این که گروه ادبیات تطبیقی فرهنگستان علاوه بر انتشار مجله، به دنبال تدوین درس نامه های ادبیات تطبیقی با محوریت زبان و ادبیات و فرهنگ ایران نیز هست، ادامه داد: علاوه بر مجموعه مقالات فاطمه سیاح که به همت آبتین گلکار منتشر شده است از جمله دیگر آثار ترجمه شدۀ توسط او در گروه ادبیات تطبیقی باید به پایان نامه مقطع دکتری لطفعلی صورتگر با عنوان تاثیر زبان و ادبیات فارسی بر ادبیات انگلستان در قرن های پانزدهم و شانزدهم اشاره کرد.

بنیان گذار ادبیات تطبیقی در ایران

آبتین گلکار، مترجم و پژوهشگر زبان و ادبیات روسی با بیان این که تا پیش از این تقریباً همه مطالب موجود در مورد فاطمه سیاح که در ایران به عنوان بنیان گذار ادبیات تطبیقی شناخته می شود در کتاب «نقد و سیاحت» گردآوری شده توسط محمد گلبن مورد اشاره قرار گرفته بود، افزود: «چند سال پیش تصادفاً دریافتم که فاطمه سیاح در روسیه هم فعالیت قلمی داشته و در شوروری آن زمان مقالاتی منتشر کرده است. او در مسکو به دنیا آمد و در مدرسه ای فرانسوی در مسکو تحصیل کرد، زبان آلمانی هم می دانست و در دانشگاه در رشتۀ ادبیات غرب با تخصص ادبیات فرانسه و آلمان دکترا گرفت و پایان نامۀ دکترایش در مورد رمان روان شناختی معاصر در فرانسه بود.

گلکار با اشاره به این که بخشی از مقالات فاطمه سیاح با نام فاطمه رضازاده محلاتی منتشر شده و شاید همین موجب ناشناخته ماندن مقالات مذکور تاکنون شده است ادامه داد: او در حد پژوهشگران صاحب نام روسیه ظاهر شد و مجلاتی که مقالاتش را در آن ها منتشر کرد کاملاً معتبر بودند و همین نشان از آن دارد که در آن زمان به عنوان متخصص ادبیات غرب شناخته می شد. جالب توجه ترین مقالات فاطمه سیاح مربوط به تاثیر داستایفسکی بر ادبیات فرانسه و آلمان است که می توان با عنوان نظریۀ دریافت یا پذیرش تبیینش کرد و به زبان ساده این طور توضیحش داد که چگونه یک ملت نویسنده ای از ملتی دیگر را می پذیرد و آن نویسنده در جایی خارج از فرهنگ خود چگونه شناخته می شود؟ دلیلی که سیاح برای مورد توجه قرار گرفتن داستایفسکی در اروپای پس از جنگ جهانی اول می آورد این که اروپا در آن مقطع دچار بحران بوده است. به نظر سیاح به همین دلیل به سراغ داستایفسکی که نویسنده بحران هاست رفته است. مشاهدۀ دیگر فاطمه سیاح که برای من جالب توجه بود این که در اروپای غربی می خواهند از داستایفسکی یک اندیشمند، جامعه شناس و روان شناس بسازند، در حالی که حرف سیاح این است که برای بزرگی داستایفسکی نیازی نیست بگوییم او فیلسوف بوده و همان نویسندۀ بزرگی بودن کافی است. او پیشنهاد می کند باید از آثار داستایفسکی به این نکته رسید که او چگونه نویسنده ای بوده است.

گلکار همچنین با اشاره به این نکته که احاطه و میزان مطالعۀ فاطمه سیاح به خوبی از منابع گوناگونی که در پایان مقالاتش معرفی می کند پیداست، افزود: او برای نگارش این مقالات به کتاب های متعددی مراجعه و آن ها را در پایان معرفی می کند، به گونه ای که برای من قابل تصور نیست که چگونه به این آثار دسترسی داشته و فرصت خوانش و تحلیل همۀ آن ها را یافته است. ضمن این که در آن زمان در شوروی مسایل ایدیولوژیک را به هیچ عنوان نمی شد به تمامی نادیده گرفت و خواننده امروزی متوجه می شود که اجباری برای ذکر چند نقل قول از کارل مارکس و فریدریش انگلس بوده است تا نویسنده بتواند حرف خود را بزند. این ها ظاهر و زینتی است که خواننده کارکشته از عهده کنار زدن آن برمی آید. امیدوارم این کتاب بتواند شروعی برای جست وجو در عقاید و اندیشه های فاطمه سیاح و آشنایی با گرایش های او در ادبیات تطبیقی باشد.

آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی طی روزهای 25 و 26 اردیبهشت ماه در قالب نشست هایی تخصصی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی در حال برگزاری است.

در دیدار مسیولان دفاتر با رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی: دانشجویان و اساتید ناظر روند واژه گزینی باشند

روز سه شنبه 25 اردیبهشت فرهنگستان زبان و ادب فارسی میزبان نشست مسیولان دفترهای ارتباط با دانشگاه با رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود.

در این نشست رییس فرهنگستان، مدیر گروه ادبیات تطبیقی و مدیر روابط عمومی شنوندۀ نظرات و پیشنهادات نمایندگان دفترهای ارتباطی فرهنگستان بودند.

نبودن منابع علمی برای برخی رشته ها همچون ادبیات تطبیقی، نبود بودجه و همچنین نگاه منفی نسبت به واژه های علمی پیشنهادی فرهنگستان از جمله بحث های مطرح شده از سوی حاضرین در این نشست بود. دکتر غلامعلی حداد عادل رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی پس از شنیدن نظرات و پیشنهادات به اعضا پاسخ داد.

دکتر حداد عادل با بیان اینکه فرهنگستان، قلّه ظرفیت زبانی و ادبی کشور است از مسیولان دفاتر ارتباطی خواست تا دانشجویان و اساتید مربوطه را به این فرهنگستان بیاورند. استدلال رییس فرهنگستان این است که دانشجویان و اساتید با مشاهدۀ روند واژه گزینی بدبینی شان نیز بر طرف خواهد شد.

در بخش دیگری از این مراسم احکام مسیولیت پنج تن از حاضران در این نشست به آنان اعطا شد. همچنین دکتر علی یاری، مدیر روابط عمومی فرهنگستان با اشاره به اینکه فرهنگستان در هیچ شهرستانی نماینده ندارد از مسیولان دفترها خواست صرفاً از عنوان «دفتر ارتباط با فرهنگستان» در رویدادهای خود استفاده کنند.

آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی طی روزهای 25 و 26 اردیبهشت ماه در قالب نشست هایی تخصصی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی در حال برگزاری است.

در نخستین روز از برنامه های آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت فردوسی:نسخۀ پیشنهادی دستور خط و فرهنگ املایی فارسی غیررسمی منتشر شد

نشست تخصصی زبان و رایانه با موضوع دستور زبان فارسی و رسم الخطّ با ارایه چهار گزارش از برنامه های صورت گرفته در فرهنگستان زبان و ادب فارسی با حضور دکتر غلامعلی حداد عادل، رییس فرهنگستان هنر، دکتر مرتضی قاسمی، عضو هییت علمی فرهنگستان، زهرا زندی مقدم، پژوهشگر حوزۀ دستور زبان، دکتر مریم مسگرخویی، پژوهشگر فرهنگستان، دکتر مسعود قیومی، مدیر گروه زبان و رایانۀ فرهنگستان و علاقه مندان عصر 25 اردبیهشت برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر مرتضی قاسمی گزارشی از دستور خطّ مصوب فرهگستان ارایه کرد و گفت: نخستین بار، در سال 1372، به ابتکار شادروان دکتر حسن حبیبی، رییس وقت فرهنگستان زبان و ادب فارسی، کمیسیونی به مدیریت دکتر علی اشرف صادقی و استاد احمد سمیعی، از اعضای پیوستۀ فرهنگستان، تشکیل شد و این کمیسیون، با تشکیل جلسات متعدّد، دستور خطّ پیشنهادی خود را به شورای فرهنگستان ارایه کرد.

او با بیان اینکه با گذشت دو دهه از تدوین و تصویب اولیّۀ دستور خطّ فارسی و پدید آمدن امکانات تازه، لزوم بازنگری و تکمیل این دستور خطّ احساس شد، گفت: به همین منظور، فرهنگستان از دکتر محمّد دبیرمقدّم، عضو پیوسته و معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان و مدیر گروه دستور زبان فارسی و رسم الخطّ، درخواست کرد تا با سرپرستی گروهی از صاحب نظران و کارشناسان این وظیفه را بر عهده گیرند.

در ادامۀ این نشست، زهرا زندی مقدم به ارایۀ گزارش فرهنگ املایی خطّ فارسی پرداخت. او ابتدا اشارۀ مختصری به پیشینۀ تدوین این فرهنگ کرد، سپس دربارۀ کارهایی که تاکنون برای بازنگری فرهنگ املایی خطّ فارسی انجام شده، صحبت کرد و گفت: پس از گذشت حدود هجده سال از انتشار نخستین نسخۀ دستور خطّ فارسی مصّوب فرهنگستان، بازنگری آن ضروری به نظر می رسید و اکنون که ویراست جدید دستور خطّ فارسی منتشر شده است، تهیه و تدوین فرهنگ املایی منطبق با آن ضروری به نظر می رسد.

در بخش سوم این نشست، دکتر مریم مسگر خویی گزارش ارزیابی ویرایشگر زبان فارسی را ارایه کرد و گفت: ابزار ویراویراست با دستور خطّ مصوب فرهگستان (1401) مورد ارزیابی قرار گرفت.

در بخش چهارم این نشست، دکتر مسعود قیومی، دستور خطّ و فرهنگ املایی گونۀ گفتاری زبان فارسی را مورد بررسی قرار داد و گفت: تولید محتوا توسط افراد مختلف جامعه به دلیل سهولت به کارگیری و هزینۀ اندک ابزارهای الکترونیکی، اعمال برخی از ابداعات زبانی در متن نگارش شده توسط کاربران و احتمال ایجاد آشفتگی در نگارش به واسطۀ ممارست در اعمال ابداعات و تداول شیوه های نامانوس نگارش از دلایل تهیۀ این دستور خطّ است.

دکتر قیومی با اشاره به اینکه فرهنگستان زبان و ادب فارسی از سال 1400 تا 1401 به اجرای طرح پژوهشی در گروه زبان و رایانه پرداخته است، گفت: تدوین مجلّد دستور خطّ و فرهنگ املایی فارسی غیررسمی را حاصل تهیه این الگو و دستور خطّ است.

دکتر حداد عادل در پایان نشست تخصصی زبان و رایانه با موضوع دستور زبان فارسی و رسم الخطّ با اشاره به مطالب ارایه شده از سوی استادان گفت: دستور در زبان فارسی حکم اسکلت ساختمان را دارد.

او با بیان اینکه متاسفانه تحقیقات در دستور زبان ضعیف شده و باید نگران این موضوع بود، افزود: توجه کارگروه به این موضوع نشان می دهد دستور زبان رو به زوال نیست. درست است که استفاده از دستور خطّ مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی نمی تواند با اعمال زور رواج پیدا کند، اما درعین حال باید نگران این بود که شکسته نویسی به گونه ای بی قاعده باب شود؛ بنابراین درعین حال که فرهنگستان معتقد است اجتنابی از شکسته نویسی نیست، اما باید نگران بود نسلی پدید بیاید که فکر کند فارسی یعنی همین شکسته نویسی و زبان فارسی از بین برود؛ بنابراین فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید مشخص کند حد شکسته نویسی تا کجاست.

گفتنی است نسخۀ پیشنهادی دفترک «دستور خط و فرهنگ املایی غیررسمی» را دکتر مسعود قیومی، مدیر گروه زبان و رایانۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دکتر مریم مسگر خویی پژوهشگر این گروه گرد آورده اند و تنی چند از پژوهشگران فرهنگستان در حوزه های دستور و فرهنگ نویسی نیز در اجرای این طرح همکاری کرده اند.

علاقه مندان می توانند نسخۀ الکترونیکی این دفترک را از نشانی زیر دریافت کنند و پیشنهادهای اصلاحی خود را تا پایان خرداد 1403 از طریق رایانامۀ info@apll.ir به گروه زبان و رایانۀ فرهنگستان ارسال کنند.

22057