مگر ما صاحبان آثار موسیقی «کَشک» هستیم؟!

به گزارش اکسیداک، برنامه «صداتو» که از سال گذشته با حضور شبنم مقدمی، امیرمهدی ژوله، محمد بحرانی و محسن شریفیان به کارگردانی حامد جوادزاده از شبکه نمایش خانگی «فیلیمو» پخش می‌شود، توانسته است مخاطب قابل توجهی را جذب کند.

در این برنامه که هر بار یک یا چند نفر در نقش خواننده حضور پیدا می‌کنند، قطعات موسیقی متفاوتی اجرا و پخش می‌شود؛ درصورتی که عمدتا صاحبان این آثار هنوز در قید حیات هستند و اگر هم فوت کرده باشند، آنقدر از زمان درگذشت آنها نمی‌گذرد که اثرشان به مالکیت عمومی (public domain) در آمده باشد.

البته ساز و کار استفاده از آثار موسیقی در این برنامه‌های ایرانی، حداقل باید اینگونه باشد که از صاحبان اثر کسب اجازه کنند و یا حق و حقوق استفاده از آثار را پرداخت کنند.

از آنجایی که حقوق کپی رایت چندان در ایران رعایت نمی‌شود و اگر هم کسی بابت زیر پا گذاشته شدن حقوقش شاکی باشد کار به جایی نخواهد برد، تا کنون کسی بابت استفاده از اثرش در برنامه «صداتو» شاکی نبوده است.

تا اینکه چند وقت پیش این برنامه، از قطعه «نگاری منی» که با لهجه اصفهانی برادران اصفهانی خوانده شده است، استفاده کرد و این اقدام آنها، اکنون موجب خشم و دلخوری خوانندگان و آهنگساز این قطعه موسیقی شده است.

در همین راستا تصمیم گرفتیم صحبتی با سینا فرزادی‌پور (آهنگساز) و علی سعیدی درباره آنچه اتفاق افتاده است داشته باشیم و پس از آن نیز گفت‌گویی داشتیم با رامین صدیقی که ساز و کار استفاده از آثار موسیقی در برنامه‌های استعدادیابی دنیا را از او جویا شویم.

کسی از ما اجازه نگرفت!

سینا فرزادی‌پور (آهنگساز و نوازنده تنبک) درباره آنچه رخ داده است، می‌گوید: سال گذشته از طرف برنامه «صداتو» با برادران سعیدی تماس گرفته و از آنها دعوت شد که به عنوان شرکت‌کننده در این برنامه حضور پیدا کنند و قطعه «نگاری منی» را بخوانند. برادران سعیدی باتوجه به سابقه حرفه‌ای خود در موسیقی، قبول نکردند که به عنوان شرکت‌کننده در این برنامه حضور پیدا کنند و پیشنهاد دادند که به عنوان مهمان در برنامه حضور داشته باشند.

او ادامه می‌دهد: پس از اینکه برنامه پیشنهاد را می‌پذیرد، رایزنی درباره پرداخت حق‌الزحمه صورت می‌گیرد اما عوامل «صداتو» در پاسخ می‌گویند که اصلا بودجه‌ای ندارند که بخواهند به آنها حق‌الزحمه پرداخت کنند و در نهایت به توافق نمی‌رسند. از قضا در همان زمانی که از برادران سعیدی برای حضور در «صداتو» دعوت شده بود، یک خواننده اصفهانی در برنامه شرکت می‌کند و قطعه «نگاری منی» را می‌خواند.

این آهنگساز تصریح می‌کند: به نظر می‌رسد اجرای این قطعه توسط این خواننده اصفهانی یک امر برنامه‌ریزی شده بوده است؛ زیرا ارکستری که با خواننده همراهی می‌کند، تمرین کرده است و هماهنگ با خواننده می‌نوازد. درحقیقت وقتی که موفق نشدند برادران سعیدی را در برنامه داشته باشند، همان قطعه‌ای را که برای اجرا در برنامه «صداتو» در ذهن داشتند، توسط یک خواننده اصفهانی دیگر اجرا کردند؛ بدون اینکه تماسی با من یا برادران سعیدی برای استفاده از این اثر گرفته شود!

او ادامه داد: من به عنوان یک هنرمند سال‌ها تلاش کرده‌ام که امروز بتوانم یک قطعه موسیقی را بدون هیچ حمایت مالی تولید کنم اما صدا و سیما یا چنین افرادی به راحتی و بدون اینکه حتی اسمی از صاحبان اثر ببرند، از آثار ما استفاده می‌کنند. در بهترین حالت هم تنها اسم خوانده را ذکر می‌کنند. پس جایگاه خالق اثر کجاست؟ این نهایت بی‌انصافی در حق هنرمند است.

او همچنین نمونه‌ای از استفاده غیرقانونی صدا و سیما از آثار موسیقی را مثال می‌زند و می‌گوید: چند سال پیش شبکه تلویزیون اصفهان در بین دو نیمه دربی سپاهان و پرسپولیس که سپاهان جلو بود، «نگاری منی» را پخش و آن را به تیم سپاهان تقدیم کرد. آخر مگر ما این وسط کشک هستیم؟ حق این را نداریم که تصمیم بگیریم کارمان در این برنامه پخش شود یا نشود؟ چگونه می‌شود که یک سازمان رسمی مثل صدا و سیما یک قطعه موسیقی را از اینترنت دانلود می‌کند و به راحتی آن را پخش می‌کند؟

شاگردمان را جایگزین ما کردند!

پس از اینکه ماجرا را از زبان آهنگساز شنیدیم، تماس دیگری با علی سعیدی، خواننده اثر داشتیم.

سعیدی می‌گوید: آخرین دوره برنامه «عصر جدید» از من و برادرم برای حضور در برنامه دعوت کرد ولی خب این برنامه موقعیتی بود برای استعدادیابی شاگردان ما که به همین دلیل حضور در برنامه را قبول نکردیم.

او ادامه می‌دهد: بعدتر از طرف برنامه «صداتو» با من و برادرم تماس گرفتند و توضیحاتی درباره برنامه ارائه دادند که به عنوان شرکت کننده در آن حضور پیدا کنیم. به آنها گفتیم که باتوجه به کارنامه کاری که داریم، سطح خود را با حضور در چنین برنامه‌ای به عنوان شرکت‌کننده پایین نمی‌آوریم. به هر حال این یک برنامه استعدادیابی است و قرار نیست من و برادرم استعدادیابی شویم و از زمان استعدادیابی ما گذشته است. البته به آنها گفتیم که اگر مشتاق حضور ما در برنامه و اجرای قطعه «نگاری منی» هستند، می‌توانیم به عنوان مهمان در شب دوقولوها در برنامه «صداتو» حضور پیدا کنیم.

این خواننده تصریح می‌کند: در نهایت چندین بار پیگیری کردند و بسیار اصرار داشتند که برویم و قطعه «نگاری منی» را اجرا کنیم، اگرچه تأکید کردند که دستمزدی در کار نیست. به هر حال باب گفت‌وگو را با آقای جوادزاده باز گذاشتند، ولی سرمان به تولیدات خودمان گرم بود و فرصتی برای این کار نداشتیم. تا اینکه چند شب پیش متوجه شدیم آهنگ «نگاری منی» را در برنامه «صداتو» اجرا کردند.

او ادامه می‌دهد: در این برنامه ارکستر دارند و پیش از اینکه قطعه‌ای اجرا شود، تمرین می‌کنند. موضوع دعوت ما به این برنامه مربوط به دی ماه ۱۴۰۲ است و در اسفند ۱۴۰۲ قطعه «نگاری منی» را با صدای خواننده‌ای از شهر اصفهان ضبط کردند. این خواننده نیز قبلا شاگرد برادر من محمد بوده و از کلاس برادرم به خاطر بی‌اخلاقی اخراج شده است ولی او در این برنامه بدون اینکه نامی از برادر من بیاورد، آهنگش را بدون اجازه می‌خواند.

این هنرمند تأکید می‌کند: من و برادرم هم خواننده اثر بودیم و هم تهیه‌کننده آن و اگر با ما برای اجرای اثرمان به توافق نرسیدند، حداقل برای اجرای این اثر توسط فردی دیگری از ما کسب اجازه می‌کردند و حقوق معنوی اثر را حفظ می‌کردند.

شرایط استفاده از آثار موسیقی در برنامه‌های استعدادیابی چگونه است؟

پس از اینکه روایت این دو هنرمند را شنیدیم، تماسی داشتیم با رامین صدیقی (ناشر و تهیه‌کننده موسیقی) که شرایط استفاده از آثار موسیقی در برنامه‌های استعدادیابی را توسط شرکت‌کنندگان جویا شویم.

او به اکسیداک می‌گوید: در برنامه‌های استعدادیابی، هنرمند داوطلب پیش از اینکه مقابل دوربین برود، در مراحل اول یا دوم، مقابل هیئت داوران اجرا می‌کند و اگر تأیید صلاحیت شود، روی استیج اصلی برنامه می‌رود. حال پیش از اینکه آن شرکت‌کننده مقابل دوربین برود، می‌تواند هر قطعه‌ای را اجرا کند؛ چون هدف صرفا، تأیید استعداد او برای حضور در قابل داوران و استیج اصلی است. ولی زمانی که آن فرد تأیید صلاحیت شد تیم برگزارکننده برنامه، یک مربی کنار او قرار می‌دهند که آن فرد تعیین می‌کند شرکت‌کننده چه کند و چه بخواند که در این شرایط مسئولیت پرداخت حقوق صاحب اثر، برعهده برنامه است.

او ادامه می‌دهد: اگر شرکت‌کننده بدون آگاهی برگزارکنندگان،  تصمیم گرفته باشد یک اثر موسیقی را اجرا کند، باید به تبصره fair use مراجعه کرد. در قوانین کپی رایت تبصره‌ای به عنوانfair use  (استفاده منصفانه) وجود دارد. به دلیل اینکه این کار بدون منافع اقتصادی انجام می‌شود و آن فردی که این کار را انجام می‌دهد حرفه‌ای نیست و دستمزدی بابت این کار دریافت نمی‌کند، می‌توان این را در تبصره استفاده منصفانه قرار داد.

«اگر آن اجرا پولساز و یا موجب شهرت آن فرد شود چه؟»

توضیح می‌دهد: اگر با آن اجرا، شرکت‌کننده مشهور شود و سود مالی کسب کند، باید حق و حقوق صاحب اثر پرداخت شود و از استفاده منصفانه خارج است.

پایان خبر اکسیداک